Zagłębie Dąbrowskie: Różnice pomiędzy wersjami
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 43: | Linia 43: | ||
W związku z różnie wskazywanym zasięgiem geograficznym, odmienny jest także obszar regionu. W ujęciu najwęższym wynosi on ok. 200 km², w ujęciu najszerszym ok. 2490 km². | W związku z różnie wskazywanym zasięgiem geograficznym, odmienny jest także obszar regionu. W ujęciu najwęższym wynosi on ok. 200 km², w ujęciu najszerszym ok. 2490 km². | ||
Z fizyczno-geograficznego punktu widzenia Zagłębie Dąbrowskie zlokalizowane jest w obrębie [[Wyżyna Śląska|Wyżyny Śląskiej]]. Jego większa część obejmuje Próg Środkowotriasowy, określany także [[Garb Tarnogórski|Garbem Tarnogórskim]]. Jego charakterystyczną cechą jest urozmaicony krajobraz płaskowyży i garbów wyżynnych poprzecinanych dolinami rzek. Największe rzeki w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego to Brynica, Czarna Przemsza i Biała Przemsza oraz ich dopływy – [[Bobrek]], [[Pogoria]], [[Jaworznik]], [[Wielonak]], [[Potok Psarski]], [[Strumień Błędowski]] i inne. W północnej i południowo-zachodniej części Zagłębia Dąbrowskiego zlokalizowane są znaczące obniżenia (Kotlina Dąbrowska i Kotlina Biskupiego Boru), które tworzą nadrzędną jednostkę Kotlinę Przemszy). W części południowo-zachodniej zaznacza się natomiast Kotlina Mysłowicka. Najniżej położone miejsce w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego stanowi rejon połączenia się Białej Przemszy i Czarnej Przemszy w Sosnowcu (242 m n.p.m.). Najwyżej zaś, wzniesienia w rejonie wsi Twardowice i Zawada (393 m n.p.m.) i Góra św. Doroty tzw. Dorotka (373 m n.p.m.). | Z fizyczno-geograficznego punktu widzenia Zagłębie Dąbrowskie zlokalizowane jest w obrębie [[Wyżyna Śląska|Wyżyny Śląskiej]]. Jego większa część obejmuje Próg Środkowotriasowy, określany także [[Garb Tarnogórski|Garbem Tarnogórskim]]. Jego charakterystyczną cechą jest urozmaicony krajobraz płaskowyży i garbów wyżynnych poprzecinanych dolinami rzek. Największe rzeki w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego to Brynica, Czarna Przemsza i Biała Przemsza oraz ich dopływy – [[Bobrek]], [[Pogoria]], [[Jaworznik]], [[Wielonak]], [[Potok Psarski]], [[Strumień Błędowski]] i inne. W północnej i południowo-zachodniej części Zagłębia Dąbrowskiego zlokalizowane są znaczące obniżenia ([[Kotlina Dąbrowska]] i [[Kotlina Biskupiego Boru|Kotlina Biskupiego Boru]]), które tworzą nadrzędną jednostkę [[Kotlina Przemszy|Kotlinę Przemszy]]). W części południowo-zachodniej zaznacza się natomiast [[Kotlina Mysłowicka]]. Najniżej położone miejsce w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego stanowi rejon połączenia się Białej Przemszy i Czarnej Przemszy w Sosnowcu (242 m n.p.m.). Najwyżej zaś, wzniesienia w rejonie wsi Twardowice i Zawada (393 m n.p.m.) i Góra św. Doroty tzw. Dorotka (373 m n.p.m.). | ||
==Termin Zagłębie Dąbrowskie== | ==Termin Zagłębie Dąbrowskie== | ||
Wersja z 12:21, 4 kwi 2016
[[Kategoria:]]
Autor: dr hab. Robert Krzysztofik
- ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
- TOM: 2 (2015)
Region geograficzno-historyczny i kulturowy, który ukształtował się w XIX w. Zagłębie Dąbrowskie zlokalizowane jest współcześnie w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. W szerszym ujęciu geograficzno-historycznym Zagłębie Dąbrowskie stanowi w zdecydowanej części fragment historycznej Małopolski i częściowo zintegrowanego z Małopolską – dawnego Księstwa Siewierskiego. W znaczeniu nieco węższym Zagłębie Dąbrowskie stanowi silnie zurbanizowany i uprzemysłowiony fragment dawnego Królestwa Polskiego wchodzącego w skład zaboru rosyjskiego.
Położenie i zasięg Zagłębia Dąbrowskiego
Zasięg Zagłębia Dąbrowskiego w przestrzeni geograficznej jest niejednolity w różnych ujęciach i delimitacjach. Dysonans interpretacyjny granic regionu wynika z kilku faktów:
- przyjmowania różnych podziałów – politycznych, administracyjnych i funkcjonalnych jako podstaw delimitacji regionu,
- zmian administracyjnych w zakresie włączania i wyłączania niektórych gmin lub ich części w obręb innych jednostek, które nigdy nie były utożsamiane z Zagłębiem Dąbrowskim,
- relatywizacją granic kulturowych i społecznych w II połowie XX i XXI wieku.
Po pierwsze należy rozróżnić zasięg wg tradycji i podziałów historycznych (przebiegu granicy dawnego Królestwa Polskiego) oraz zasięg wynikający ze współczesnych podziałów administracyjnych. W tym pierwszym ujęciu zachodnia i południowa granica regionu wyznaczone są przebiegiem linii granicznej państw zaborczych z II połowy XIX w. i opierają się na rzekach: Czarnej Przemszy, Białej Przemszy i Brynicy.
W drugim ujęciu – terytorium Zagłębia Dąbrowskiego obejmuje jednostki administracyjne na poziomie gmin w ich współczesnych granicach. W wielu miejscach, z uwagi na XX-wieczne zmiany administracyjne przebieg granicy XIX-wiecznej został zatarty (m.in. dzielnica Jęzor i rejon Osiedla Piastów w Sosnowcu czy prawobrzeżna część Czeladzi). Szczegółowo kwestie te prezentuje ryc. 1.
O ile południowa i zachodnia granica Zagłębia Dąbrowskiego mają relatywnie wyraźny przebieg, o tyle istotnych problemów dostarcza delimitacja wschodnich i północnych rubieży regionu. W tym miejscu mamy do czynienia z tzw. ujęciami węższymi i szerszymi terytorium Zagłębia Dąbrowskiego. Ich istotę komplikuje także fakt, że część z nich ma tło historyczno-administracyjne; inne zaś funkcjonalistyczne (Zagłębie jako region górniczy, Zagłębie jako region górniczo-przemysłowy, Zagłębie jako region górniczo-przemysłowy wraz ze strefą oddziaływań, Zagłębie jako region napływu migracyjnego).
W ujęciu najwęższym Zagłębie Dąbrowskie obejmuje dawny rdzeń miejski i górniczy, który stanowił obszar współczesnych gmin: Sosnowiec (bez Jęzora, części Os. Piastów, Koloni Cieśle i Wągródka), Dąbrowa Górnicza (bez Błędowa, Łęki, Łośnia, Okradzionowa, Trzebiesławic, Tucznawy i Ujejsca) Będzin, Czeladź (bez części prawobrzeżnej) i Wojkowice. Ponadto skrawki historycznego Zagłębia zlokalizowane są w granicach miasta Jaworzna (rejon prawego brzegu Białej Przemszy).
W ujęciu węższym Zagłębie Dąbrowskie obejmuje obszar gmin: Sosnowiec (bez Jęzora, części Os. Piastów), Dąbrowa Górnicza, Będzin, Czeladź, Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice[1] i Mierzęcice. W niektórych ujęciach (Przewodnik…, 1939) bez Sławkowa i Mierzęcic, za to z niewielkimi skrawkami obszaru zlokalizowanego współcześnie w granicach miasta Jaworzna (rejon prawego brzegu Białej Przemszy).
W ujęciu szerokim Zagłębie Dąbrowskie obejmuje obszar współczesnych gmin: Sosnowiec (bez lub z Jęzorem), Będzin, Dąbrowa Górnicza, Czeladź (bez lub z częścią prawobrzeżną), Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice, Mierzęcice, Siewierz.
W ujęciu bardzo szerokim Zagłębie Dąbrowskie integruje natomiast gminy: Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza, Czeladź, Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice, Mierzęcice, Siewierz, Łazy, Poręba, Zawiercie, Włodowice, Myszków, Ogrodzieniec, Kroczyce, Niegowa, Pilica, Żarnowiec, Wolbrom, Klucze, Olkusz, Bukowno, Sułoszowa, Gołaczewy, Jerzmanowice-Przeginia, Trzyciąż, Skała.
Zasięg i terytorium Zagłębia Dąbrowskiego ewoluowały od połowy XIX w. Generalnie nawiązywały one do istniejących granic politycznych i administracyjnych. Po zniesieniu granicy politycznej na Czarnej Przemszy i Brynicy, kluczową rolę zyskiwały zmiany administracyjne.
Autor niniejszego opracowania proponuje pod pojęciem Zagłębia Dąbrowskiego traktować terytorium obejmujące swym zasięgiem obszar gmin: Sosnowiec, Będzin, Dąbrowę Górniczą, Czeladź, Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice, Mierzęcice, Siewierz. W ujęciu jednostek powiatowych są to zatem miasta na prawach powiatu – Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza oraz powiat będziński.
Całkowicie niepoprawne jest natomiast utożsamianie z Zagłębiem Dąbrowskim obszaru miasta Jaworzna w jego współczesnych granicach. W XXI w. może do tego skłaniać fakt, iż Jaworzno stanowiąc fragment historycznej Małopolski[2], pozostaje jednostką wyizolowaną z geograficzno-historycznego punktu widzenia. Historycznie nie stanowi zarówno części Zagłębia Dąbrowskiego, jak i Górnego Śląska. Ponieważ jest to obszar historycznej Małopolski – podobnie jak Zagłębie Dąbrowskie – w naturalny sposób miasto to jest identyfikowane z Zagłębiem.
W związku z różnie wskazywanym zasięgiem geograficznym, odmienny jest także obszar regionu. W ujęciu najwęższym wynosi on ok. 200 km², w ujęciu najszerszym ok. 2490 km².
Z fizyczno-geograficznego punktu widzenia Zagłębie Dąbrowskie zlokalizowane jest w obrębie Wyżyny Śląskiej. Jego większa część obejmuje Próg Środkowotriasowy, określany także Garbem Tarnogórskim. Jego charakterystyczną cechą jest urozmaicony krajobraz płaskowyży i garbów wyżynnych poprzecinanych dolinami rzek. Największe rzeki w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego to Brynica, Czarna Przemsza i Biała Przemsza oraz ich dopływy – Bobrek, Pogoria, Jaworznik, Wielonak, Potok Psarski, Strumień Błędowski i inne. W północnej i południowo-zachodniej części Zagłębia Dąbrowskiego zlokalizowane są znaczące obniżenia (Kotlina Dąbrowska i Kotlina Biskupiego Boru), które tworzą nadrzędną jednostkę Kotlinę Przemszy). W części południowo-zachodniej zaznacza się natomiast Kotlina Mysłowicka. Najniżej położone miejsce w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego stanowi rejon połączenia się Białej Przemszy i Czarnej Przemszy w Sosnowcu (242 m n.p.m.). Najwyżej zaś, wzniesienia w rejonie wsi Twardowice i Zawada (393 m n.p.m.) i Góra św. Doroty tzw. Dorotka (373 m n.p.m.).
Termin Zagłębie Dąbrowskie
Bibliografia
- Czekalski S., Zagłębie Dąbrowskie zawsze po drodze, wyd. Oddział PTTK w Sosnowcu, Sosnowiec 2012.
- Kantor-Mirski M.,Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, wyd. Towarzystwo Naukowe Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 1931.
- Krzysztofik R., Prawo miejskie jako wyznacznik faz i procesów urbanizacji historycznej w byłym województwie katowickim, "Geographia Studia et Dissertationes" 2000, t. 23, s. 159-173.
- Przemsza-Zieliński J., Historia Zagłębia Dąbrowskiego, wyd. „Sowa-Press”, Sosnowiec 1992-1994.
- Tkocz M., Zmiany gospodarcze Zagłębia Dąbrowskiego w okresie funkcjonowania Polski w Unii Europejskiej, w: 10 lat Zagłębia Dąbrowskiego w Unii Europejskiej, red. M. Barański, wyd. Zagłębiowska Oficyna Wydawnicza, Sosnowiec 2014,
