Kronika Polski Wincentego Kadłubka

[[Kategoria:]] Autor: dr Marta Kasprowska-Jarczyk

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Kronika Polski (Chronica Polonorum) Wincentego, nazwanego przez potomnych Kadłubkiem (ok. 1150-1223) powstała na przełomie XII i XIII wieku. Dzieło składa się z czterech ksiąg: pierwsze trzy obejmują dzieje Polski od czasów legendarnych aż po okres rozbicia dzielnicowego, czwarta opowiada o wydarzeniach współczesnych kronikarzowi i ukazuje rządy Mieszka Starego i [[|Kazimierz II Sprawiedliwy|Kazimierza Sprawiedliwego]] aż do roku 1205. Początkowe trzy księgi mają formę dialogu, który prowadzą biskup krakowski Mateusz oraz arcybiskup gnieźnieński Jan, natomiast księga czwarta zdominowana została przez odautorską narrację. Praca znana była z odpisów rękopiśmiennych aż do roku 1612, kiedy to po raz pierwszy ukazała się drukiem w Dobromilu, dzięki staraniom Jana Szczęsnego Herburta. Pierwsze całościowe tłumaczenie tekstu na język polski pochodzi z 1862 roku, autorami przekładu byli Andrzej Józefczyk i Marceli Studziński.

Określenia Śląska w Kronice polskiej

Śląsk w Chronica Polonorum Wincentego Kadłubka jest określany jako „Silentii provincia”. Użycie metaforycznego określenia „Kraina Milczenia” w odniesieniu do Śląska to niewątpliwie przejawem trudnego „zdobnictwa” retorycznego (ornatus difficilis) typowego dla pisarstwa tego średniowiecznego kronikarza i duchownego. W łacińskim oryginale kroniki pojawiają się dwa dookreślenia przymiotnikowe „Silentii provincia”: divina [III, 18] oraz sacra [III, 30]. „Divina Silentii provincia” pojawia się przy okazji opisywania przez kronikarza wojny pomiędzy Bolesławem a Henrykiem V, zaś sformułowanie „sacra Silentii provincia” dookreśliło terytorium nadane bratankom przez Bolesława Kędzierzawego. Zdaniem Marka Cetwińskiego „divina Silentii provincia” ma wszelkie cechy Krainy Wiecznego Milczenia i odnosi się do Krainy milczących zmarłych - oczywiście wrogów Polski. Natomiast „sacra Silenciana provincia” może być utożsamiana z terenami diecezji wrocławskiej, która obejmowała wszystkie śląskie terytoria plemienne. Niewątpliwie używane przez Kadłubko sformułowanie „Silentii provincia” nie jest tożsame z ówczesnym pojęciem Śląska.

Trzeba podkreślić, że w przekładzie Chronica Polonorum autorstwa Brygidy Kürbis na język polski określenie „Silentii provincia” zostało przetłumaczone jako dzielnica śląska, a nie dzielnica milczenia.

Nie wiadomo jaki dokładnie obszar miał na myśli Wincenty Kadłubek używając sformułowania „Silentii prouincia”. Zapewne pod pojęciem tym rozumiał Śląsk w granicach diecezji wrocławskiej. Można uznać, że mistrz Wincenty pisząc o Śląsku miał zawsze na myśli całą prowincję, a więc terytorium wrocławskie i opolsko-raciborskie. Śląsk dla autora Kroniki polskiej stanowił przedmurze kraju dzielnych Lechitów, broniące Polskę przed Cesarstwem (idea niewątpliwie zaczerpnięta z kroniki Anonima, tzw. Galla). Należy zauważyć, że kronikarz i duchowny Ślązaków określał mianem dzielnych Ślęzan, co jest szczególnie zauważalne w opisie wydarzeń z lat 1108-1109.

Wincenty Kadłubek, podobnie jak Gall Anonim, nie używa nazwy Górny Śląsk, która wykształciła się dopiero w późnym średniowieczu. W swoim opisie dziejów Polski umieszcza natomiast nazwy miejscowości leżących na terenach dzisiejszego województwa śląskiego. Wincenty Kadłubek obecne ziemie górnośląskie traktował jako część wielkiej prowincji śląskiej, ale podkreślał, że siedział tam osobny książę. W czasie spisywania kroniki przez Mistrza Wincentego doszło do powstania księstw opolskiego i raciborskiego, a następnie do ich zjednoczenia przez księcia raciborskiego Mieszka Platonogiego (Laskonogiego) w jeden organizm państwowy.

Bibliografia

1. Mistrz Wincenty, tzw. Kadłubek, Kronika polska, red. B. Kürbis, Wrocław 1996.
2. Cetwiński M., Aleksander Macedoński i Śląsk w Kronice Wincentego Kadłubka, w: Metamorfozy śląskie. Studia źródłoznawcze i historiograficzne, red M. Cetwiński, Częstochowa 2002, s. 79-85.
3. Czapliński M., Kaszuba E., Wąs G., Żerelik R., Historia Śląska, Wrocław 2002.
4. Panic I., Kształtowanie się pojęcia i terytorium Górnego Śląska w średniowieczu, w: Początki i rozwój miast Górnego Śląska. Studia interdyscyplinarne, Gliwice 2004, s. 17-32.
5. Rajman J., Terytorium opolsko-raciborskie w prowincji wrocławskiej. „Roczniki Historyczne” 1998, s. 13-34.
6. Sacra Silentii provincia. 800 lat powstania dziedzicznego księstwa opolskiego (1202-2002), red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003.

Źródła on-line

1. Historia polonica Vincentii Kadłubkonis..., wyd. J. Szczęsny Herburt, Dobromil 1612.
2. Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, biskupa krakowskiego Kronika Polska, wyd. A. Przezdzieckiego, przeł. A. Józewczak i M. Studziński, Kraków 1862.
3. Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego historia skrócona, Łowicz 1803.
4. Z. Kadłubek, Integumentum i „Święta Kraina Milczenia” Mistrza Wincentego