Klub Sportowy Skra Częstochowa

Geneza i rozwój

Decyzja o utworzeniu Robotniczego Klubu Sportowego Skra zapadła najprawdopodobniej 16 września 1925 roku. Był to efekt spotkania sportowców „Ostatniego Grosza” oraz działaczy Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego i Komitetu Dzielnicowego Polskiej Partii Socjalistycznej. Konsekwencją tego spotkania był też późniejszy wyjazd - w listopadzie 1925 roku - Edmunda Sudy do Warszawy, gdzie spotkał się on z Józefem Michałowiczem, od którego otrzymał odpis statutu stołecznej Skry. Na jego podstawie, trójka działaczy - Edmund Suda, Władysław Borucki i Franciszek Witkowski - opracowała statut częstochowskiej Skry, który na zebraniu członków przyjęto bez poprawek.

Niemniej jednak działalność związaną z faktyczną legalizacją i rejestracją stowarzyszenia rozpoczęto pod koniec 1926 roku. Warto nadmienić, że utworzenie Skry nie było równoznaczne z jej legalną działalnością. Zarząd klubu, mając już statut, nie przypuszczał, że największe problemy przy rejestracji pojawią się w Starostwie Częstochowskim, które nie kwapiło się z wydaniem zezwolenia. Gdyby nie pomoc ówczesnego wiceprezydenta Częstochowy - Józefa Dziuby - opór ze strony Starostwa mógłby trwać znacznie dłużej. Pismo o zalegalizowanie Skry przy Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego, pod którym podpisali się założyciele - Józef Dziuba, Julian Bugajski, Leon Goldman i Gustaw Zorski - wysłano do Starosty Częstochowskiego 25 stycznia 1927 roku. Starosta pismo o zarejestrowanie statutu (z wnioskiem przychylnym) wysłał do Wojewody Kieleckiego 24 kwietnia 1927 roku, którego postanowieniem z 22 czerwca 1927 roku częstochowską Skrę wciągnięto do rejestru stowarzyszeń i związków pod nr 1315.

Od początku istnienia największą siłą Skry byli jej członkowie i sympatycy, a w szczególności ich pasja i zaangażowanie w rozwój klubu. Pierwsze stroje i kilka par butów zawodnicy pożyczyli od Związku Strzeleckiego. Następnie Roman Majda, wspólnie z Wacławem Chojnackim i dyrektorem „Jedności” (Bugajskim), pozyskali worki po mące, które wykorzystano do uszycia spodenek. Jak z kolei powstały pierwsze czerwono-czarne stroje sportowe dla piłkarzy Skry? Otóż Edmund Suda - wraz z Wacławem Chojnackim, Stefanem Chrząstkiem i Kiermasem - napisali pisma do dyrektorów takich fabryk jak Częstochowianka, Warta i Stradom, informując o powstaniu klubu i jednocześnie prosząc o materiał na stroje sportowe. Pomocy nie odmówiono. Z otrzymanej surówki lnianej uszyto dla piłkarzy dwa komplety koszulek i spodenek, które ufarbowano na ww. czerwono-czarne barwy. Stroje uszyła siostra Edmunda Sudy - Serafina, a ufarbowała je jego matka - Maria.

Rozwój klubu przerwała niemiecka okupacja miasta w czasie II wojny światowej. Zawodnicy sekcji piłki nożnej Skry - Zygmunt Antas, Marian Balt, Zdzisław Biernacki, Stefan Budzikur i Jan Ślęzak - należeli do jednej z pierwszych grup dywersyjnych działających na terenie miasta. Ich działalność polegała na kolportowaniu przepisywanych ręcznie informacji z radia Londyn, jak również na zbieraniu broni, która pozostała po kampanii wrześniowej. Działalność konspiracyjna trwała krótko. Po doniesieniach do Gestapo, 30 marca 1940 roku rozpoczęły się pierwsze aresztowania. Do obozów koncentracyjnych trafili: Zygmunt Antas (KL Auschwitz), Franciszek Jambor (KL Auschwitz) i Jan Ślęzak (KL Sachsenhausen). Z kolei 13 lipca 1940 roku, pod Apolonką koło Janowa, rozstrzelano Zdzisława Biernackiego, Mariana Niemeczka oraz dwóch juniorów: Mariana Balta i Stefana Budzikura.

Jednak  już po wyzwoleniu Częstochowy, Skra była jednym z pierwszych reaktywowanych klubów sportowych. W różnych okresach swojej historii klub prowadził szkolenie w 12 dyscyplinach sportowych: boks, brydż sportowy, kolarstwo, koszykówka, lekkoatletyka, piłka nożna, piłka ręczna, piłka siatkowa, pływanie, szachy, szermierka i tenis stołowy. Spośród wymienionych, jedyną istniejącą nieprzerwanie od samego początku była sekcja piłki nożnej.

Skra w swojej działalności nie ograniczała się tylko do prowadzenia sekcji sportowych, ale była również organizatorem wielu imprez będących unikatowymi wydarzeniami w skali kraju, jak np.: pokazowy mecz piłkarsko-samochodowy pomiędzy drużyną Skry i Częstochowskiego Klubu Sportowego (wydarzenie zostało zarejestrowane przez operatorów Filmu Polskiego i było prezentowane w Polskiej Kronice Filmowej; 1948 rok) czy mecz piłki nożnej kobiet, o którym informowała prasa ogólnopolska: „(…) 8 czerwca odbędzie się w Częstochowie sensacyjny mecz piłki nożnej pomiędzy dwiema drużynami kobiecymi. Pierwszą drużynę wystawi RKS Skra której przeciwnikiem będzie kombinowana jedenastka pań z różnych klubów” (1946 rok). Ponadto środowisko związane ze Skrą w 1959 roku, w celu większego wsparcia drużyny, powołało pierwszy w Częstochowie klub kibica, który przybrał nazwę „Skrzaki”.

Historyczne nazwy klubu

Od początku powstania do wybuchu II wojny światowej klub funkcjonował pod nazwą Robotniczy Klub Sportowy Skra. W okresie „polski ludowej” klub kilkukrotnie zmieniał nazwę, co w głównej mierze było spowodowane decyzjami politycznymi władz centralnych kraju. W drugiej połowie 1948 roku Skra połączyła się z Victorią w jeden klub, który przyjął nazwę Włókienniczy Związkowy Klub Sportowy Unia. Pomimo połączenia zawodnicy Victorii nie mogli zasilić drużyny nowo powstałego klubu. Przeciwny takiemu rozwiązaniu był, obradujący 28 czerwca 1948 roku, zarząd Polskiego Związku Piłki Nożnej (PZPN). Kolejna zmiana nastąpiła 5 lutego 1949 roku. Klub na niespełna rok przeszedł pod zarząd Związku Samorządowców i przyjął nazwę Związkowy Klub Samorządowców Skra. Pod koniec marca 1949 roku, w wyniku zmian w ruchu związkowym, klub zmienił nazwę na Związkowy Klub Sportowy Ogniwo - Skra. W 1952 roku patronat nad Skrą objęły Zakłady Energetyczne. Powstało wówczas Koło Sportowe Skra przy Zakładach Energetycznych Okręgu Południowego. W 1955 roku opiekę nad Skrą przejęło Zrzeszenie Sportowe Sparta. Tym samym znów nastąpiła zmiana w nazwie klubu na Terenowe Koło Sportowe Skra. Z kolei dwa lata później - 8 lutego 1957 roku - wrócono do pierwotnej nazwy RKS Skra. W 1974 roku Skra połączyła się z KS Barbara. W wyniku tej fuzji powstał Międzyzakładowy RKS Skra - Barbara. Z kolei 17 grudnia 1978 roku Międzyzakładowy RKS Skra - Barbara, po znalezieniu sponsora (Przedsiębiorstwo Realizacji Kompletnych Obiektów Przemysłowych „Komobex”), zmienił nazwę na Międzyzakładowy RKS Skra - Komobex. W 1984 roku nazwę stowarzyszenia skrócono do Międzyzakładowy RKS Skra, a w latach następnych powrócono do nazwy pierwotnej klubu - RKS Skra. Kolejna zmiana miała miejsce 22 grudnia 2016 roku. Uchwałą Walnego Zebrania zmieniono nazwę klubu na KS Skra Częstochowa, który 1 marca 2017 roku został wpisany do rejestru stowarzyszeń Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) pod nr. 666151. Natomiast 25 maja 2010 roku do rejestru przedsiębiorstw został wpisany KS Skra Częstochowa Spółka Akcyjna pod nr. KRS 356778.

Sekcje sportowe

Piłka nożna

Sekcja piłki nożnej od samego początku powstania klubu była wiodącą sekcją cieszącą się największym zainteresowaniem wśród kibiców. W 1928 r., w wyniku powołania Kieleckiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej i reorganizacji rozgrywek piłkarskich, Skra została przydzielona do klasy „B”[1]. Natomiast od 1929 r. „skrzacy” rozgrywali mecze w klasie „A”[2]. W lipcu 1937 r. zlikwidowano Kielecki Związek Okręgowy Piłki Nożnej i w jego miejsce powołano Zagłębiowski Okręgowy Związek Piłki Nożnej. Jego utworzenie spowodowało powołanie ligi okręgowej. Tworzyły ją kluby sportowe z podokręgu częstochowskiego i sosnowieckiego[3]. W sezonie 1937/1938 z Częstochowy zagrały w niej cztery kluby, w tym Skra. Spośród zawodników Skry reprezentujących klub w okresie międzywojennym, szczególnie wyróżniał się Stanisław Kołodziejczyk (pomocnik). W 1936 r. powołano go do kadry narodowej oraz reprezentacji Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych. Powołany też został na obóz olimpijski, na którym był jedynym reprezentantem klubu robotniczego i pierwszym częstochowianinem. Na igrzyska olimpijskie, których w 1936 r. gospodarzem był Berlin, jednak nie pojechał[4]. Dalszy rozwój sekcji przerwał wybuch II wojny światowej oraz lata niemieckiej okupacji. Pierwszym oficjalnym sprawdzianem sportowym dla piłkarzy Skry po wyzwoleniu Częstochowy był udział w tzw. błyskawicznym turnieju piłkarskim, zorganizowanym przez Częstochowski Komitet Sportowy z okazji świąt wielkanocnych (1945 r.). W rywalizacji ośmiu siedmioosobowych zespołów zwyciężyła drużyna Skry, która za zwycięstwo, oprócz prestiżu i miana najlepszej drużyny w Częstochowie, otrzymała puchar prezydenta miasta[5]. Druga połowa lat czterdziestych XX w. to okres największych sukcesów piłkarzy Skry. W 1945 i 1946 r. Skra zwyciężyła w rywalizacji o mistrzostwo okręgu częstochowskiego (będące rozgrywkami „A” - klasowymi)[6]. Klub zwyciężając rozgrywki ,,A” - klasowe znalazł się w gronie 16 najlepszych drużyn w kraju walczących o mistrzostwo Polski. Na tym etapie zespoły rywalizowały systemem pucharowym w ośmiu parach rozgrywając jeden mecz. Przeciwnikiem Skry została kielecka Tęcza[7]. Mecz rozegrano w Częstochowie 8 września 1946 r. w obecności ponad 7 tys. widzów. Atut własnego boiska i doping częstochowskich kibiców nie pomógł Skrze, która prowadząc do przerwy 3:2 ostatecznie przegrała 3:5[8]. Wiosną 1947 r. Skra nie kontynuowała rywalizacji w częstochowskiej „A” klasie, gdyż jako zwycięzca tych rozgrywek z poprzedniego sezonu została zakwalifikowana do centralnych eliminacji o awans do I ligi (miała być najwyższą klasą rozgrywkową w Polsce)[9]. W rywalizacji uczestniczyło 28 zespołów podzielonych na trzy grupy. Częstochowska drużyna została przydzielona do grupy pierwszej wraz z KKS Poznań, Motorem Białystok, Ogniskiem Siedlce, Polonią Bytom, Polonią Świdnica, Polonią Warszawa, RKS Szombierki oraz Wisłą Kraków[10]. W eliminacjach do I ligi Skra zdobyła 12 punktów i uplasowała się na 7. miejscu, niedającym awansu do najwyższej klasy rozgrywkowej[11]. W rozgrywkach częstochowskiej „A” klasy w 1948 r. ,,skrzacy” ponownie zajęli 1. miejsc, będące przepustką do rywalizacji na szczeblu centralnym. W 1948 r. rywalizacja miała przebiegać w zmienionej formule w stosunku do roku poprzedniego. Przede wszystkim rywalizowano o awans do dwóch lig centralnych, I ligi jako najwyższej klasy rozgrywkowej oraz II ligi podzielonej na dwie grupy, która miała zainaugurować swoje rozgrywki wiosną 1949 r. W pierwszym etapie rywalizacji częstochowianie zostali przydzieleni do grupy I wraz ze zwycięzcami rywalizacji w okręgach: krakowskim (KS Chełmek), przemyskim (Polonia Przemyśl) i zagłębiowskim (Zagłębie Dąbrowa Górnicza)[12]. Skra zajęła 1. miejsce w grupie, co gwarantowało udział minimum w rozgrywkach II -ligowych. Ponadto premiowało częstochowską drużynę do rundy finałowej, gdzie miała możliwość rywalizacji o awans do najwyższej klasy rozgrywkowej - I ligi[13]. W rundzie finałowej częstochowska drużyna o dwa miejsca premiowane awansem do I ligi, rywalizowała z Lechią Gdańsk, Pabianickim Towarzystwem Cyklistów, Radomiakiem Radom i RKS Szombierki[14]. Ostatecznie zajęła 4. miejsce niepremiowane awansem do ekstraklasy i w kolejnym sezonie rozpoczęła rywalizację na drugim poziomie rozgrywkowym[15]. W II lidze Skra występowała przez 4 sezony (lata 1949-1952) zajmując kolejno miejsca: 4, 5, 7 oraz 10 (ostatnie), co skutkowało spadkiem do III ligi[16]. Spadek z poziomu ogólnopolskiego w 1952 r. był niemiłą niespodzianką dla kibiców Skry. W III lidze Skra rywalizowała w latach 1953-1966. W okresie tym dwukrotnie zwyciężyła w rozgrywkach (1959 i 1960 r.) i uzyskała przepustkę do dalszej rywalizacji o awans do II ligi[17]. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku ,,skrzacy” musieli uznać wyższość eliminacyjnych rywali, co skutkowało brakiem awansu do II ligi[18]. Ostatni sezon w III lidze (1965/1966) dla sekcji piłki nożnej częstochowskiej Skry był jednym z najczarniejszych okresów w jej dotychczasowej czterdziestoletniej historii. Drużyna odniosła szereg kompromitujących porażek, przegrywając m.in. 0:7 z Zagłębianką Dąbrowa Górnicza, 1:10 z Victorią Częstochowa, 0:6 z Górnikiem 09 Mysłowice, 0:10 z Górnikiem Wojkowice oraz 2:10 z Górnikiem Sosnowiec[19]. W całym sezonie zgromadziła tylko 13 punktów, co skutkowało ostatnim miejscem w tabeli i degradacją do „A” klasy[20]. Do rywalizacji w III lidze Skra powróciła po 17 latach w 1983 r. Drużyna przygotowując się do rozgrywek uczestniczyła w obozie treningowym w NRD, gdzie rozegrała kilka spotkań kontrolnych[21]. Wszystkie te przygotowania okazały się niewystarczające, gdyż zespół Skry wyraźnie odstawał od reszty stawki i po rocznym pobycie w III lidze powrócił do rywalizacji w klasie okręgowej[22]. Ponowny awans „skrzacy” wywalczyli w sezonie (1985/1986), zwyciężając w rozgrywkach klasy okręgowej, a następnie wygrywając w pojedynku barażowym z mistrzem okręgu kieleckiego - Spartą Kazimierza Wielka[23]. Rywalizacja w III lidze okazała się ponad możliwości częstochowskiej drużyny i tak jak trzy sezony wcześniej Skra po rocznym pobycie została zdegradowana do niższej klasy rozgrywkowej[24]. Do rozgrywek na szczeblu centralnym – II ligi będącej trzecim poziomem rozgrywkowym w kraju Skra powróciła w 2018 r.[25] W II lidze występowała przez trzy sezony. W sezonie 2021/2022 zajęła 6. miejsce co  było przepustką do występów w barażach o awans do I ligi. W półfinałowym meczu barażowym Skra w Chojnicach pokonała 1:0 tamtejszą Chojniczankę, zapewniając sobie udział w meczu finałowym. W dniu 19 czerwca 2021 r. na stadionie miejskim w Kaliszu Skra wygrała z KKS 1925 Kalisz 3:0. Awans do I ligi był dużym sukcesem, a zarazem rekompensatą dla wszystkich sympatyków częstochowskiej Skry za długie lata rywalizacji na poziomie regionalnym. Klub awansując do rozgrywek I - ligowych po 69 latach powrócił do rywalizacji na drugim poziomie rozgrywkowym w kraju. Sukces był tym większy, iż na przełomie XX i XXI w. Skra znajdowała się na granicy egzystencji. Klub pozbawiony podstaw materialnych (m.in. stadionu) mozolnie przy wsparciu działaczy, sponsorów, byłych zawodników oraz kibiców przetrwał najcięższy okres w historii swojego istnienia.

---

[1] J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej do 1939 roku, tom I, regiony - branże - frekwencja, Warszawa 2010, s. 47.

[2] Tamże, s. 48.

[3] E. Małolepszy, Działalność Częstochowskiego Podokręgowego Związku Piłki Nożnej w latach 1928-1939 (zarys dziejów), [w:] J. Rodziewicz-Gruhn, E. Małolepszy (red.), Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Kultura Fizyczna, z. III, Częstochowa 2000, s. 48-49.

[4] Tamże.

[5] „Głos Narodu” 1945, nr 47, s. 4.

[6] „Głos Narodu” 1945, nr 238, s. 4; „Głos Narodu” 1946, nr 201, s. 3; „Przegląd Sportowy” 1946, nr 21, s. 2.

[7] „Głos Narodu” 1946, nr 201, s. 3.

[8] „Trybuna Robotnicza” 1946, nr 247, s. 6.

[9] J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970, t. 3, Warszawa 2013, s. 393.

[10] S. Sieniarski, Kolejowy Klub Sportowy Polonia. 70 lat „Czarnych koszul”, Warszawa 1984, s. 163.

[11] „Życie Częstochowy” 1947, nr 97, s. 4.

[12] „Przegląd Sportowy” 1948, nr 52, s. 5; „Życie Częstochowy” 1948, nr 180, s. 4; J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970..., s. 197, 364, 394.

[13] „Życie Częstochowy” 1948, nr 213, s. 4.

[14] A. Radoń, Piłka nożna w Polsce w latach 1921–1966. Tabele i zestawienia, Warszawa 1969, s. 75.

[15] Tamże.

[16] „Przegląd Sportowy” 1949, nr 85, s. 3; „Przegląd Sportowy” 1950, nr 90, s. 2; J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970..., s. 13; A. Radoń, dz. cyt., s. 94.

[17] „Przegląd Sportowy” 1959, nr 166, s. 3; J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970..., s. 407.

[18] „Przegląd Sportowy” 1959, nr 195, s. 2; J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970..., s. 407.

[19] „Gazeta Częstochowska” 1965, nr 37, s. 8; „Gazeta Częstochowska” 1965, nr 41, s. 8; „Gazeta Częstochowska” 1965, nr 43, s. 8; „Gazeta Częstochowska” 1966, nr 19, s. 7.

[20] „Gazeta Częstochowska” 1966, nr 22, s. 8; J. Goksiński, Klubowa historia polskiej piłki nożnej w latach 1945–1970..., s. 413.

[21] „Gazeta Częstochowska” 1983, nr 28, s. 11.

[22] „Gazeta Częstochowska” 1984, nr 26, s. 10.

[23] „Gazeta Częstochowska” 1986, nr 27, s. 7.

[24] „Gazeta Częstochowska” 1987, nr 26, s. 10.

[25] „Życie Częstochowy i Powiatu” 2018, nr 71, s. 8.

---