Teatr Zagłębia w Sosnowcu

Andrzej Linert

Teatr Zimowy

Teatr zapoczątkował swoją działalność jako tzw. Teatr Zimowy 6 lutego 1897 r. premierą Zemsty Aleksandra Fredry, w wykonaniu amatorskiego zespołu teatralnego Kazimierza Lisiewicza, a następnie dzień później komedią Viktoriena Sardou Madame Sans-Gêne, w wykonaniu pierwszego zawodowego zespołu sosnowieckiego, występującego pod kierunkiem uzdolnionego amanta Czesława Teofila Janowskiego. Inicjatorem budowy gmachu był miejscowy właściciel hoteli i kilku zakładów gastronomicznych Józef Szymański. Plany jego wspierał miejscowy przemysłowiec Ludwik Mauve, stojący na czele Towarzystwa Przemysłowo-Górniczego „Hrabia Renard”. Ponadto w organizacji budowy Teatru aktywnie uczestniczył m. in. mieszkający w Sosnowcu poeta Andrzej Niemojewski. On też był autorem patriotycznego w wymowie Prologu do inaugurującego działalność sceny przedstawienia Zemsty Aleksandra Fredry. Z kolei w parku, przylegającym do budynku Teatru, 15 lipca 1897 r. otwarta została, mieszcząca się w drewnianym obiekcie, tzw. letnia scena. Nieistniejący współcześnie ów drewniany Teatr Letni zainaugurował swoją działalność operą Wojciecha Bogusławskiego (libretto) i Jana Stefaniego (muzyka) Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Teatr ten mieścił około 700 widzów. Na jego scenie wystawiane były widowiska operowe, operetkowe i śpiewogry. Budynek przetrwał do I wojny światowej, po czym w trakcie rozbiórki spłonął.

Zbudowany wg planów Karola Steczkowskiego Teatr Zimowy wyposażony był w energię elektryczną, wentylację i piece kaflowe. Od początku przeznaczony został na prezentację dramatów. Mieściło się w nim od 700 do 800 widzów. Jego wielkomiejski charakter podkreślał obszerny balkon i osiem lóż, a także obszerne foyer, dwa bufety oraz dodatkowo sala restauracyjna. Wnętrze wymalowane przez Rudolfa Skarbiewskiego, obok herbów i orłów, przedstawiało zarówno historyczne postaci królów polskich, jak i portrety czołowych autorów i kompozytorów polskich, w tym m. in. Wojciecha Bogusławskiego, Józefa Korzeniowskiego, Juliusza Słowackiego, Aleksandra Fredry i barokowego poety Macieja K. Sarbiewskiego, a także Stanisława Moniuszki. Plafon dodatkowo zdobiły amorki. Wnętrze tym samym przypominało warszawski Teatr Mały. Sosnowiec w chwili budowy Teatru liczył około 50 tys. mieszkańców i był nadal wsią. Prowadziła do niego nie tylko błotnista droga, ale i sam gmach usytuowany był w bezpośrednim sąsiedztwie cuchnącego ścieku, huty szkła i świńskiego targu. Od początku swego istnienia spełniał więc ważną funkcję miastotwórczą. Był nie tylko stałym miejscem występów wędrownych trup teatralnych, ale także miejscem organizacji okolicznościowych zabaw, maskarad i towarzyskich zebrań.

Początkowo nie zawsze dysponował stałym zespołem. Uzyskiwane w pierwszych latach działalności wpływy kasowe, nie pokrywały rat pożyczki zaciągniętej na jego budowę. W konsekwencji w 1899 r. Towarzystwo Przemysłowo-Górnicze „Hrabia Renard” przejęło budynek. Zainstalowano wtedy kurtynę z malowidłem sosnowieckiej siedziby hrabiego, zatytułowaną Zamek sielecki zimą. Na przełomie XIX i XX w. dyrektorem Teatru był uzdolniony organizator i śpiewak operowy Felicjan Filon Feliński (1898-1904) . W tym też czasie - 23 kwietnia 1902 r. – car Mikołaj II nadał miastu prawa miejskie. Równocześnie niebawem gmach Teatru stał się miejscem wielu wydarzeń politycznych. 31 października 1905 r. w murach jego odbył się wiec robotniczy, na którym podarto manifest carski i ogłoszono strajk powszechny. Jego organizatorami zostali członkowie SDKPiL i PPS. W kilka tygodni później, 25 listopada 1905 r. w trakcie ponownego wiecu ogłoszono w jego murach powstanie Republiki Zagłębiowskiej, w konsekwencji czego rosyjski policmajster Kronenberg zmuszony był złożyć rezygnację z zajmowanego stanowiska na ręce wiecujących robotników i uciec do Katowic

Od pierwszych lat istnienia do Teatru w Sosnowcu na występy gościnne przyjeżdżali znani aktorzy Warszawskich Teatrów Rządowych i teatru krakowskiego, m. in. Wanda Siemaszkowa, Honorata Leszczyńska, Mieczysław Frenkiel, Roman Żelazowski, a także Adolfina Zimajer, Helena i Wincenty Rapaccy, Julian Czyszkowski, Stanisław Knake-Zawadzki, Władysława Ordon-Sosnowska i Józef Kotarbiński. Brak stałej subwencji sprawiał jednak, że Janowski zmuszony był liczyć najczęściej wyłącznie na własne siły. W granym po polsku repertuarze, dominowały operetki, komedie, wodewile i farsy, z rzadka wystawiano klasykę dramaturgii europejskiej i narodowej, w tym m. in. sztuki Aleksandra Fredry, Juliusza Słowackiego, Józefa Korzeniowskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Lucjana Rydla i Gabrieli Zapolskiej. Na pierwsze dziesięciolecia XX w. przypadł czas dyrekcji Walentego Juliana Myszkowskiego (1904) i Józefa Puchniewskiego (1905), a następnie Eugeniusza Edmunda Majdrowicza (1905-1909), który mimo piętrzących się trudności, ustabilizował zespół, wystawiając sztuki m. in. Aleksandra Fredry, Józefa Blizińskiego i Michała Bałuckiego. Jego zmieniający się często następcy, Stanisław Staszewski i Henryk Halicki z trudem utrzymywali równowagę pomiędzy dramatem i operetką. Sytuacji nie ułatwiały prężnie działające w tym czasie na terenie miasta teatry niezawodowe, a także towarzystwa i stowarzyszenia organizujące na własną rękę gościnne występy teatralne. W konsekwencji z czasem do życia powołana została Spółka Udziałowa Artystów Polskich pod przewodnictwem Henryka Czarneckiego, a następnie w 1917 r. Teatr Zjednoczony Artystów pod dyrekcją Władysława Glogera. W repertuarze Teatru posiadającego scenę zimową i letnią, znajdujemy w tym czasie utwory Józefa Blizińskiego, Jana Nepomucena Kamińskiego, Michała Bałuckiego, Lucjana Rydla, Władysława Ludwika Anczyca, Eugène Labiche’a i Eugène Grange’a, a także popularne operetki Jacques Offenbacha, Karla Zellera, Edmonda Audrana i Rongera Florimonda Hervé’go. Gościnnie występowały m. in. Irena Solska, Karol Adwentowicz i Józef Węgrzyn.

Teatr Polski

Do 1918 r. Teatr nie zawsze dysponował stałym zespołem. Z chwilą odzyskania niepodległości nazwany został Teatrem Polskim. Zamiennie pisano także o nim Teatr Zimowy. Jego dyrektorem w latach 1919-1926 był Henryk Czarnecki, realizujący repertuar dramatyczny, operetkowy i operowy. W latach 1924-1925 był równolegle dyrektorem Teatru Polskiego w Katowicach. W jego bogatym repertuarze sosnowieckim obok dramatu W. Shakespeare’a, znajdowały się utwory S. Wyspiańskiego, A. Mickiewicza, J. Słowackiego i Juliana U. Niemcewicza. Niestety działalność Teatru systematycznie balansowała na krawędzi bankructwa. W efekcie w 1924 r. za kwotę 36 mln marek budynek teatru wykupiony został przez władze miasta od Towarzystwa Przemysłowo-Górniczego „Hrabia Renard”. Równocześnie dokonano zmiany jego nazwy na Teatr Miejski.

Początkowo następcą Czarneckiego w sezonie 1926/27 został Stanisław Knake-Zawadzki, a następnie przez sezon Leopold Ignacy Zbucki. Te częste zmiany nie poprawiły trudnej sytuacji finansowej Teatru, podobnie zresztą jak i oddanie go w 1928 r. w dzierżawę Towarzystwu Uniwersytetów Robotniczych, a następnie Eksperymentalnej Scenie Robotniczej Adama Polewki. Lewicowy charakter tej ostatniej stał się narzędziem walki ideologicznej, nie pełniąc funkcji integracyjnych i wspólnotowotwórczych. Sytuację finansową zespołu zazwyczaj ratowały gościnne występy czołowych gwiazd scen polskich, m. in. Gabrieli Zapolskiej, Mieczysławy Ćwiklińskiej, Marii Przybyłko-Potockiej, Wandy Siemaszkowej, Ireny Solskiej i Stanisławy Wysockiej, a także Karola Adwentowicza, Franciszka Brodziewicza, Eugeniusza Bodo, Aleksandra Żabczyńskiego, Wiesława Drzewicza, Antoniego Fertnera, Władysława Jaremy, Kazimierza Junoszy-Stępowskiego oraz Mieczysława Frenkiela, Józefa Kotarbińskiego, Kazimierza Opalińskiego i Józefa Węgrzyna, a także występującego na etacie w sezonie 1937/38 „najbardziej komicznego” Tadeusza Fijewskiego.

Jednym z najciekawszych okresów w przedwojennych dziejach sosnowieckiej sceny były lata dyrekcji Jerzego Gołaszewskiego (1933-1938) i współpracującego z nim w sezonie 1933/34 Edmunda Szafrańskiego, kiedy to obok komedii, fars i operetek, znajdujemy utwory z zakresu dramaturgii klasycznej, sztuki Williama Shakespeare’a, Moliera i Stanisława Wyspiańskiego, a także utwory m. in. Gabrieli Zapolskiej, Stefana Żeromskiego i Jerzego Szaniawskiego. Tuż przed wojną, na lata 1938-1940 gmach teatru wydzierżawił Kazimierz Vorbrodt. Niestety w nocy z 17 na 18 stycznia 1939 r. pożar zniszczył scenę, dach, dekoracje i kostiumy. Pełna odbudowa nastąpiła dopiero w 1941 r.

Po wojnie działalność artystyczną Teatr zainaugurował 4 marca 1945 r. premierą Chaty za wsią wg Ignacego Kraszewskiego, pod dyrekcją Józefa Pelszyka (1945- 1948). Niestety, upaństwowiony 31 sierpnia 1948 r. zespół włączony został do nowo powstałego kombinatu Śląsko-Dąbrowskiego Zjednoczenia Teatralnego, nazywanego później Państwowymi Teatrami Śląsko-Dąbrowskimi i w 1950 r. przestał istnieć. Nastąpiło to równolegle z powstaniem województwa katowickiego.

W roli Teatru Zagłębia

Reaktywowany 17 lipca 1955 r. premierą Ślubów panieńskich A. Fredry Teatr stał się jednym z najważniejszych obiektów tożsamości regionalnej Zagłębia Dąbrowskiego. Swoją ponowną działalność zainaugurował pod obowiązującą do dzisiaj nazwą Teatru Zagłębia. Przez lata przebudowywany i modernizowany, m. in. wg projektu Stefana Szawicy, następnie Hanny Dobieckiej i Jacka Rybarkiewicza, swój współczesny kształt uzyskał dzięki prowadzonej już w XXI wieku przebudowie wejścia głównego i nowej aranżacji wnętrz.

Jego dyrektorami w tym czasie m. in. byli: Władysław Szypulski (1955-1957), Tadeusz Przystawski (1957-1965), Andrzej Uramowicz (1965-1966) i Wiesław Mirecki (1966-1971) – żołnierz i wieloletni organizator powojennego życia teatralnego na terenie Anglii, rzecznik widowisk realizowanych w duchu epoki i w zgodzie z intencjami autora. Wystawiony 8 X 1966 r. w jego reż. Romulus Wielki Friedricha Dürrenmatta, z gościnnym udziałem Jana Świderskiego, stał się wydarzeniem, podobnie jak i m. in. późniejsze występy gościnne Elżbiety Barszczewskiej i Mariana Wyrzykowskiego w Moście Jerzego Szaniawskiego. W latach siedemdziesiątych funkcję dyrektora i kierownika artystycznego pełnił Antoni Słociński (1971- 1976), a następnie przez 21 sezonów Jan Klemens (1976-1997), rodowity Ślązak i absolwent katowickiego Studia Dramatycznego z 1953 r., rzecznik – jak pisała Renata Zwoźniakowa - „teatru otwartego”, teatru „stosującego różne środki sceniczne”. Był to zarazem „teatr różnorodny”. W latach jego dyrekcji dowodziła tego zarówno wielość rodzajów dramatycznych, jak i odmiennych stylów ich realizacji. Przede wszystkim Klemens dał się poznać jako konsekwentny rzecznik klasyki, a równocześnie „skromny i powściągliwy” aktor i reżyser. Widowiska w jego realizacji wyróżniał „wyrównany i wysoki poziom, często przechodzący do pułapu wybitnego”. Uczciwy i lojalny wobec autora, niechętny interwencji w tekst i jego rewizji.

W latach jego dyrekcji w repertuarze obok klasyki literatury obcej, tj. dzieł Williama Shakespeare’a, Moliera, Alfreda de Musseta, Antoniego Czechowa, Honoré de Balzaca, odnajdujemy widowiska Bertolta Brechta i Ernesta Hemingway’a. Z kolei z klasyki narodowej odnotowujemy komedie Aleksandra Fredry oraz Juliusza Słowackiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Stanisława Wyspiańskiego i Stefana Żeromskiego. W swej zbiorowości wyznaczały one zasadnicze pole zainteresowań repertuarowych Klemensa. Świat ich ponadczasowych wartości artystycznych dominował nad europejską komedio-farsą i klasyką polskiej rozrywki z jednej strony, a łatwą pokusą publicystycznych uniesień z drugiej, osiąganą za sprawą postmodernistycznych praktyk inscenizacyjnych. Na tle przełomu politycznego lat 70. i 80., a także dramatycznych późniejszych przesileń społecznych, jego repertuar w swej podstawowej komunikacji miał pozapolityczny wymiar. Potwierdzała to także prezentowana w tym czasie w odpowiednim wyborze współczesna dramaturgia polska: utwory Jana Pawła Gawlika, Edwarda Redlińskiego, Sławomira Mrożka, Marka Grońskiego, Tadeusza Różewicza, Romana Brandstaettera i Jana Pierzchały.

I wreszcie osobny nurt wyznaczały bijące rekordy popularności starannie przygotowane spektakle dla dzieci i młodzieży wg baśni i opowiadań braci Grimm, Christiana Andersena, Antoine de Saint-Exupéry’ego, Jewgienija Szwarca, Francesa Hodgsona Burnetta i Lucy Maud Montgomery. Pozbawione eksperymentów formalnych, koncentrowały uwagę młodocianych widzów na walce dobra i zła. Służyła temu zarówno starannie opracowana psychologia postaci, bogata oprawa muzyczna i kolorowa zabudowa sceny.

W gronie współpracujących z Klemensem ponad dwudziestu reżyserów rekordzistą był Janusz Ostrowski, który w latach 1977–1989 zrealizował kilkanaście ważnych widowisk, w tym m. in. Miesiąc na wsi Iwana Turgieniewa, Operę za trzy grosze Bertolta Brechta, Na dnie Maksyma Gorkiego, Don Juana Moliera i Wiśniowy sad Antoniego Czechowa. Z wyczuciem realizował także repertuar współczesny, współpracując na stałe z Małgorzatą Szubert, uzdolnioną plastycznie scenografką. Oprócz Ostrowskiego i samego Klemensa, w Sosnowcu w tym czasie reżyserowali także: Tadeusz Aleksandrowicz, Henryk Tadeusz Czarnecki, Mieczysław Daszewski, Mieczysław Górkiewicz, Henryk Konwiński, Ryszard Krzyszycha, Henryk Maruszczyk, Jan Sycz, Józef Wyszomirski i inni. Z kolei w gronie kompozytorów i autorów muzyki czołowe miejsce zajmował powszechnie ceniony i wszechstronnie uzdolniony Bogusław Pasternak, a oprócz niego także Józef Świder, Tadeusz Nowak, Stanisław Radwan, Halina Kalinowska, Michał Banasik i inni.

Na lata dyrekcji Klemensa przypadł trudny czas transformacji ustrojowej i gospodarczej. Dominujące dotychczas w pracy Teatru Zagłębia wielorakie funkcje społeczno-artystyczne, zmuszone były stopniowo ustępować miejsca funkcji ludycznej, substytutywnej i terapeutycznej zarazem. Teatr rozładowując napięcia społeczne i frustracje, poszukiwał dróg wyjścia z zaistniałej sytuacji kryzysowej. W chwili przechodzenia na emeryturę Klemens z obawą pisał: Teatr w Sosnowcu jest już bodaj ostatnią, jeszcze nienaruszoną wartością regionalną Zagłębia Dąbrowskiego. Należy go więc osłaniać i bronić stanowczo przed destrukcyjnym demontażem ideowo-artystycznym.

Wypracowany w duchu niemal akademickiej powagi model teatru Klemensa, z powodzeniem kontynuował Adam Kopciuszewski (1997-2011). Teatr, będąc w sytuacji jedynego na terenie miasta, przez cały czas jego dyrekcji prezentował kanon klasycznej dramaturgii światowej i rodzimej, a także najciekawszej literatury współczesnej. Zainteresowanie budził także dobry poziom aktorskiego rzemiosła. Przykładem tego zaraz na wstępie był m. in. ujęty w ramy operowe, tytułowany przedstawieniem roku i wyróżniony czterema Złotymi Maskami Kordian Juliusza Słowackiego, z udziałem Wojciecha Leśniaka w roli Szatana i w reż. przedwcześnie zmarłego Zbigniewa Zasadnego, nagrodzonego także Złotą Maską za reżyserię Iwony księżniczki Burgunda Witolda Gombrowicza. Dodajmy, że z klasyki narodowej w repertuarze odnajdujemy ponadto Dożywocie Aleksandra Fredry w reż. Zbigniewa Bogdańskiego, Szewców Stanisława Ignacego Witkacego w reż. Bartłomieja Wyszomirskiego oraz głośny cykl kolejnych przedstawień Gombrowiczowskich: Operetki, Ferdydurki, Ślubu'’ i Pornografii w reż. Jacka Bunscha,a dodatkowo Fantazego Juliusza Słowackiego w reż. Henryka Adamka, Wesele Stanisława Wyspiańskiego w reż. Bogdana Cioska, Kram z piosenkami Leona Schillera w reż. i choreogr. Henryka Konwińskiego, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej w reż. Bartłomieja Wyszomirskiego, Dziady część III Adama Mickiewicza w reż. Bogdana Michalika i Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego w reż. Bogdana Cioska.

Z kolei z zakresu klasyki europejskiej obok Księżniczki na opak wywróconej Don Pedro Calderona de la Barca w reż. Zbigniewa Bogdańskiego, Czarującej szewcowej Federica Garcii Lorki w reż. Henryka Adamka, dwóch sztuk Bertolta Brechta Opery za trzy grosze i Kariery Artura Ui, obu w reż. J. Bunscha oraz Wieczoru Trzech Króli Williama Shakespeare’a w reż. H. Adamka, w scen. Anny i Tadeusza Smolickich, z muzyką Józefa Skrzeka, odnajdujemy Dekameron Giovanniego Boccaccia w reż. Janusza Klimszy, a także Antygonę Sofoklesa w reż. B. Cioska, Świętoszka Moliera w reż. B. Michalika, Kandyda Woltera w reż. H. Adamka, Mistrza i Małgorzatę Michaiła Bułhakowa w reż. Andrzeja M. Marczewskiego i Łysą śpiewaczkę Eugène Ionesco w reż. Grzegorza Kempinsky’ego.

Osobny nurt wyznaczała znakomicie zrealizowana dramaturgia rosyjska, dzieła m. in. Izaaka Babla, Mikołaja Gogola, Aleksandra Ostrowskiego i Antoniego Czechowa, opracowane w duchu epoki i bez próby przenoszenia ich do współczesności. A obok tego w repertuarze Kopciuszewskiego znajdowały się popularne widowiska muzyczne, komedio-farsy i z rozmachem realizowane widowiska dla dzieci i młodzieży. Wszystkie one stanowiły w latach 1997-2011 źródło szeregu interesujących postaci scenicznych w wykonaniu m. in. Grzegorza Widery, Ewy i Wojciecha Leśniaków, Marii Bieńkowskiej, Adama Kopciuszewskiego, Iwony Fornalczyk, Barbary Lubos-Święs, Jerzego Dziedzica, Zbigniewa Leraczyka, Ewy Kopczyńskiej i wielu innych. W sumie kilkadziesiąt ról zrealizowanych w trakcie zespołowego wysiłku całego ansamblu uzdolnionych artystów.

Z początkiem sezonu 2011/12 na stanowisko dyrektora powołany został Zbigniew Leraczyk, a kierownictwo artystyczne objęła Dorota Ignatjew. Pod nowym kierownictwem Teatr zwrócił się w stronę dramaturgii współczesnej, przygotowując na wstępie adaptację prozy Doroty Masłowskiej ‘’Między nami dobrze jest’’ w reż. Piotra Ratajczaka, a następnie zaprezentował widowiska podejmujące problematykę miasta i śląskiej aglomeracji. Przykładem tego był nagrodzony Złotą Maską i zrealizowany wg powieści Zbigniewa Białasa ‘’Korzeniec’’ w reż. Remigiusza Brzyka oraz również w jego reż. wyróżniony Nagrodą Główną – Laurem Konrada na XVI Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Reżyserskiej Interpretacje, spektakl Tomasza Śpiewaka ‘’Koń, kobieta i kanarek’’. W dalszej kolejności uwagę krytyki zwracał zrealizowany w tym czasie Hanocha Levina ‘’Bobiczek’’ w reż. Łukasza Kosa, ‘’Eugeniusz Bodo – Czy mnie ktoś woła?’’ w reż. Rafała Sisickiego, następnie farsa Francisa Vebera ‘’Najdroższy’’ w reż. Pawła Aignera oraz wg Jaroslava Haška ‘’Dobry wojak Szwejk’’ w reż. Igora Gorzkowskiego i Ziemowita Szczerka ‘’Siódemka’’ w reż. Remigiusza Brzyka.

1 września 2018 r. dyrekcję teatru objęła Iwona Woźniak i Jacek Jabrzyk (dyrektor ds. artystycznych). Do budzących zainteresowanie premier ostatnich sezonów zaliczany był, podejmujący złożoną problematykę obecności Kościoła we współczesnym społeczeństwie polskim, spektakl Jana Czaplińskiego i Marcina Kąckiego ‘’Mesjasze’’ w reż. Anety Groszyńskiej, następnie Jolanty Janiczak i Grzegorza Stępniaka ‘’Dead Girls Wanted’’ w reż. Wiktora Rubina, Moliera ‘’Tartuffe’’ w reż. Rudolfa Zioło, a także musical Harolda Rome’a ‘’Przodownicy miłości. Rewia związkowo-robotnicza’’ w reż. Jacka Mikołajczyka. Wśród nagród i wyróżnień ostatnich dwóch sezonów odnajdujemy Złotą Maskę za scenografię do ‘’Upiorów’’ Henryka Ibsena dla Mirka Kaczmarka. Następnie nagrodę główną za spektakl Serge Blocha i Davide’a Cali ‘’Wróg – instrukcja obsługi’’, w kategorii Kultura i Multimedia na XVIII edycji konkursu Świat Przyjazny Dziecku w Warszawie. Z kolei pierwsze miejsce w plebiscycie na najciekawszy spektakl Festiwalu Teatrów Dla Dzieci w Nowohuckim Centrum Kultury w Krakowie uzyskał spektakl wg Lucy Maud Montgomery ‘’Ania z Zielonego Wzgórza’’ w reż. Jana Szurmieja.

W ostatnim dziesięcioleciu laureatami Złotych Masek w kategorii aktorskiej byli Edyta Ostojak i Wojciech Leśniak. Stabilny trzon zespołu aktorskiego tworzyli: Ryszarda Bielecka- Celińska, Beata Deutschman, Ewa Kopczyńska, Zbigniew Leraczyk, Andrzej Śleziak i Piotr Zawadzki, a także Maria Bieńkowska, Joanna Litwin-Widera, Michał Bałaga, Krzysztof Korzeniowski, Grzegorz Kwas, Andrzej Rozmus, Grzegorz Widera i inni. Teatr jest samorządową instytucją artystyczną.

Bibliografia

1. S. Czekalski: ‘’Sosnowiec - przewodnik po mieście’’. Sosnowiec: 2000.
2. K. Olszewski: ‘’Z dziejów teatralnych Zagłębia i Śląska’’. Kraków 1960.
3. J. Przemsza-Zieliński: ‘’Sosnowiecka encyklopedia historyczna: sygnały biograficzno-tematyczne’’. Z. 5, Maj 2000 - obejmuje hasła rozpoczynające się na litery ŚTUVWZŻN. Sosnowiec 2000.
4. ’’70 lat Państwowego Teatru Zagłębia w Sosnowcu 1897–1967’’. Red. Jan Pierzchała. Sosnowiec 1967.
5. M. Śmiałek: ‘’Sosnowieckie ABC’’. Sosnowiec 2003.
6. D. Fox: ‘’Dzieje Teatru Zagłębia i innych scen sosnowieckich’’. W: ‘’Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje’’. T. II. Red. Andrzej Jankowski i Antoni Barciak. Sosnowiec 2016, s.163-181.
7. ’’100 lat Teatru Zagłębia w Sosnowcu’’. Red. A. Osajda. Sosnowiec 1997.
8. ’’110 lat Teatru Zagłębia’’. Red. J. Malicka. Sosnowiec 2007.
9. ’’Teatr w Zagłębiu Dąbrowskim. Jubileusz 85-lecia PTZ w Sosnowcu 1897-1982’’. Red. J. Pierzchała. Sosnowiec 1982.
10. W. J. Żywot: ‘’Dwadzieścia sezonów teatru sosnowieckiego 1919-1939’’. Katowice 1983.

Źródła on-line

[1]