Turnieju Sztuki Recytatorskiej "Promuj Śląsk"

Autor: Katarzyna Kuroczka

Na terenie województwa śląskiego organizowano w przeszłości i organizuje się nadal szereg rozmaitych konkursów i olimpiad. Mają one różny zasięg – od miejskiego do ogólnopolskiego. Ich uczestnikami i laureatami są zarówno dzieci i młodzież, jak i dorośli. W niektórych jury punktuje zmagania konkursowe wyznaczone regulaminem (np. Olimpiada Wiedzy o Górnym Śląsku), a w innych niezależna kapituła ocenia dorobek twórczy, naukowy czy społeczny wybranych przez siebie osób, przyznając nagrodę za całokształt działalności czy szczególne zasługi dla nauki, kultury lub województwa (np. Nagroda imienia księdza Augustina Weltzla „Górnośląski Tacyt”). Do pierwszej grupy konkursów, których regulamin wyznacza konieczność wykonania określonych zadań ocenianych przez jury, należy Turniej Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”, powołany do życia w Chorzowie w 1999 roku. Niniejsze hasło przedstawia ideę tegoż turnieju oraz historię jego XIX dotychczasowych edycji.

Historia i idea Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. XIX edycji: 1999–2017

Motto Turnieju:

Zabawa słowami?

Trochę tak, ale dużo bardziej nie.

Bo od słów – ich ciężaru, barwy i szyku –

trzyma się lub trzeszczy świat

(ks. Jerzy Szymik)

„Od literatury krok do recytacji od niej zaś tylko krok do teatru” – tak pisał w 2013 roku redaktor „Chorzowianina” we wstępie do artykułu Na początku było słowo… I choć Czesław Meissner podkreśliłby zapewne, że kroki te są w rzeczywistości dość sporych rozmiarów, bo przecież teatr jest działaniem, a recytacja opisywaniem, narracją, to jednak istnienie wzajemnych interakcji pomiędzy sztukami, a zwłaszcza tymi trzema – pisarską, recytatorską i aktorską, jest niezaprzeczalnym faktem. Pochylenie się zaś nad historią jakiegoś konkursu deklamacyjnego lub też szerzej – nad tradycjami krasomówczymi wybranego miasta, uświadamia badaczowi, jak głęboko sięgają owe związki nie tylko w sferze warsztatowej, ale często nawet życiowej uczestników recytatorskich zmagań. Wreszcie sam konkurs, jeśli jest dogłębnie przemyślany i prowadzony od wielu lat z pasją, przestaje być tylko deklamatorską imprezą organizowaną raz w roku, ale staje się swoistym amatorskim ruchem artystycznym, w obrębie którego buduje się własne zaplecze literackie, gromadząc potrzebne teksty, organizuje się szkolenia w zakresie dykcji, emisji głosu i sztuki interpretacji, wreszcie zawiązuje się grupę teatralną, która wychodzi poza recytację i próbuje swych sił w budowaniu ról i pracy nad spektaklem.

Taki właśnie turniej jest prowadzony w Chorzowie nieprzerwanie od kwietnia 1999 roku. Od początku jego celem była i jest promocja poezji i prozy autorów związanych ze Śląskiem poprzez urodzenie lub zamieszkanie, co jego pomysłodawczyni i wieloletnia komisarz – Teresa Adamkiewicz – podkreśliła już w nazwie: Turniej Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. Przez XIX edycji zbudowano bardzo bogatą bibliotekę tekstów napisanych przez twórców ze Śląska. Pomiędzy corocznymi konkursowymi zmaganiami, które początkowo odbywały się wiosną, a obecnie jesienią, organizatorzy regularnie pracują z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi nad rozwojem ich kunsztu recytatorskiego. Wreszcie w latach 2004–2009 stopniowo połączono „Promuj Śląsk” z działalnością Lekkiego Teatru Przenośnego – amatorskiego zespołu założonego przez Mirosława Orzechowskiego w 1998 roku w Grodkowicach, a przeniesionego do Chorzowa w 2004 roku. Należy dodać, że współpraca ta trwa do dzisiaj. Wielu recytatorów, którzy pojawili się na przesłuchaniach „Promuj Śląsk”, a później znaleźli w gronie laureatów lub wyróżnionych, kontynuowało pracę nad swoim warsztatem w ramach LTP, by wymienić tylko: Aleksandrę Zieburę, Aleksandrę Sozańską, Patrycję Więczkowską, Zuzannę Kubocz czy Antoninę Siwiec.

Historia „Promuj Śląsk” to w swej istocie dzieje zjawiska niezwykle szerokiego, którego omówienie nie można ograniczyć wyłącznie do kronikarskiej relacji. Choć i ta jest niezwykle ważna i cenna, dlatego w II części hasła zamieszczono Aneks. Listę laureatów i jurorów XIX edycji wraz z wykazem miejsc, w których odbywały się koncerty laureatów. Część ta uzupełnia niniejsze rozważania. Próba szczegółowego przedstawienia tematu jest szczególnie wartościowa ze względu na brak jakichkolwiek dotychczasowych naukowych opracowań, a nade wszystko z powodu dużego rozproszenia materiału archiwalnego, obejmującego wpisy w kilku tomach kronik Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie (w latach 1999–2008), liczne prasowe artykuły w „Chorzowianinie”, „Dzienniku Zachodnim” (w tym w jego mutacji „Dzienniku Katowickim”), „Gońcu Górnośląskim”, „Gościu Niedzielnym”, „Magazynie szkolnym”, „Nowym Przeglądzie Chorzowskim”, „Trybunie Śląskiej”, „Wiadomościach Fary św. Barbary” oraz „Wspólnym Chorzowie”, nagrania koncertów laureatów na kasetach video oraz płytach DVD (od I do X oraz XIII edycja), materiały reporterskie przygotowane przez serwisy informacyjne i zamieszczone w Internecie, a także prywatne archiwa twórczyni turnieju – Teresy Adamkiewicz, jurorów, współorganizatorów i laureatów oraz dokumentacja zachowana w Chorzowskim Centrum Kultury (ChCK). Sam więc kronikarski opis TSR „Promuj Śląsk” jest przedsięwzięciem niezwykle karkołomnym i wymagającym żmudnej pracy archiwisty, jednak aby dostrzec złożoność i bogactwo zjawisk, jakie składają się na omawiany turniej, trzeba przyjąć szersze spojrzenie i uświadomić sobie kilka istotnych kwestii.

Po pierwsze, biorąc pod uwagę tradycje amatorskiego ruchu teatralnego w Chorzowie, należy skonstatować, że zarówno sam konkurs, jak i związany z nim Lekki Teatr Przenośny, bardzo dobrze wpisał się w doświadczenia tego miasta w przeszłości – i tej odleglejszej, i tej bliższej. Na bogate dziedzictwo teatralne Chorzowa wielokrotnie zwracał uwagę Andrzej Linert – ostatnio w swej najnowszej publikacji Teatry górnośląskiego pogranicza. Kartki z historii teatrów Królewskiej Huty i Chorzowa 1869–1939 (Katowice 2015). O najbardziej znanym nieprofesjonalnym zespole – Reducie Śląskiej, reaktywowanym w 2012 roku w ChCK, powstała już monografia pióra Krzysztofa Knasa – Reduta Śląska. 1933… 2013… (Chorzów 2013). Jednak zjawisko to jest tak rozległe, że obejmuje nie tylko grupy działające przy rozmaitych instytucjach kultury, ale również przy wielu chorzowskich szkołach. Często są to formacje parające się zarówno tworzeniem lub omawianiem literatury oraz jej recytacją, jak i przygotowywaniem sztuk scenicznych, jak chociażby Kawiarenka Literacka prowadzona przez Andrzeja Króla przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie. Wreszcie naprzeciw potrzebie wyrażania się poprzez słowo mówione i teatr wyszło III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego, powołując do życia klasy estradowe (obecnie medialno-teatralne), które od 1990 roku prowadzą Festiwal Teatralny (początkowo Festiwal Klas). Warto dodać, że także w Szkole Podstawowej nr 5 od 1991 roku organizowany jest Festiwal Miniatur Teatralnych, a od 1988 roku w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej-Curie Festiwal Artystyczny.

Po drugie, TSR „Promuj Śląsk” wpisał się także w tradycję imprez krasomówczych na terenie Chorzowa. Od 1992 roku IV LO przeprowadza Konkurs Recytatorski w Gwarze Śląskiej, w którym jurorami byli profesorowie z Uniwersytetu Śląskiego, m.in. Helena Synowiec. Niemal równolegle do „Promuj Śląsk” powstał Miejski Konkurs Recytatorski „Miłość niejedno ma imię” organizowany od 2000 roku przez Młodzieżowy Dom Kultury przy ul. Lompy. Wreszcie od lat przygotowywane są w Chorzowie miejskie eliminacje Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego, który prowadzi Towarzystwo Kultury Teatralnej z Warszawy.

Po trzecie, „Promuj Śląsk” powstał w Szkole Podstawowej nr 17 w Chorzowie i początkowo był skierowany do uczniów chorzowskich placówek oświatowych – od podstawówek po szkoły średnie (później ponadgimnazjalne). Dopiero od XI edycji (2009 rok) – pierwszej organizowanej przez ChCK i mającej już zasięg wojewódzki – pojawiła się kolejna kategoria wiekowa – dorosłych. Jednak od początku do dnia dzisiejszego podczas turniejowych zmagań obecni byli głównie młodzi recytatorzy, którym przygotowanie do konkursu pomaga nie tylko w osiąganiu pierwszych ważnych sukcesów życiowych, ale także uczy odbioru i interpretacji literatury, wzbogaca słownictwo, pomaga w prawidłowym rozwoju mowy, kształtuje szacunek do słowa pisanego i mówionego oraz niesionych przez nie wartości, uwrażliwia na sztukę, zwłaszcza recytacji, wspiera proces uspołeczniania dziecka i wchodzenia w świat dorosłych oraz pomaga w przełamaniu zawstydzenia przed publicznymi występami. Recytacja tak pojmowana i realizowana staje się nie tylko sztuką, ale także metodą wychowawczą, czego niewątpliwym dowodem jest wieloletnia aktywność instruktorska i pedagogiczna Adamkiewicz, ale też wielu innych chorzowskich instruktorów i nauczycieli. Ich podopieczni nie tylko zdobywają nagrody i wyróżnienia, ale, co ważniejsze, kontynuują swoją krasomówczą przygodę na kolejnych poziomach edukacji. Owa ciągłość pracy uwidacznia się także w historii „Promuj Śląsk”.

Biorąc zatem pod uwagę trzy nakreślone powyżej kwestie, trzeba stwierdzić przede wszystkim, że TSR „Promuj Śląsk” wpisał się w miejskie tradycje teatralno-recytatorskie, równocześnie jednak nie powielając istniejących wzorów, ale wypracowując własny, charakterystyczny styl. U podstaw tego procesu legło pierwsze i kluczowe założenie regulaminowe, iż uczestnicy mają obowiązek zaprezentowania jednego utworu poetyckiego oraz jednego fragmentu prozy pióra autorów związanych ze Śląskiem, ale jednocześnie muszą ograniczyć ewentualne teksty w gwarze tylko do jednego. Twórcy turnieju chcieli w ten sposób uniknąć powoływania do życia kolejnego konkursu gwarowego, a zarazem pragnęli pokazać bogactwo literatury tworzonej przez pisarzy mających związki z regionem – bogactwo zarówno językowe, jak i gatunkowe i tematyczne. Gdy przyjrzymy się nazwiskom twórców recytowanych w ciągu XIX dotychczasowych edycji, dostrzeżemy, że wypromowano dzięki nim obraz wielobarwny i daleki od stereotypowych wyobrażeń Śląska. Trafnie ujął to Mirosław Orzechowski podczas koncertu laureatów X edycji: „Kiedy staniemy gdzieś na Podhalu i popatrzymy w odpowiednim kierunku, widzimy piękną panoramę Tatr. Obok mnie, tam, gdzie mieszkam, jest góra Chełm, z której widać ogromną panoramę pradoliny Wisły. Wrocław ma swoją Panoramę Racławicką, a turniej „Promuj Śląsk” stworzył jeszcze jedną panoramę – szczególną, bogatą, wszechstronną. Jest to panorama śląskiej literatury”.

Kiedy powstawał TSR „Promuj Śląsk” w 1999 roku w SP 17 z inspiracji jej ówczesnego dyrektora Stanisława Gmyrka, który – jak wspomina Adamkiewicz – polecił jej jako instruktorce teatralnej wymyślić jakąś wartościową imprezę kulturalną, coraz częściej i w coraz bardziej różnorodnej formie zaczęto powracać do Śląska, próbując go na nowo zdefiniować i odkryć po latach ideologicznych i propagandowych nieporozumień. Chorzowski turniej wpisał się w ten powrót na swój sposób. Mówił o tym już podczas II edycji w 2000 roku późniejszy wieloletni juror Piotr Zaczkowski: „(…) lubię mówić o tym, że Śląsk jest pewnym problemem i pewnym miejscem, od którego kiedyś się uciekało. Instynktownie, duchowo, wewnętrznie chciało się uciec, dlatego że dwadzieścia kilka lat temu nie czuło się potrzeby, aby tu mieszkać i tworzyć. Natomiast teraz, a częściowo również w waszych pięknych interpretacjach, pojawiali się autorzy, którzy pokoleniowo są ze mną związani, pojawiła się Marta Fox, pojawił się Krzysztof Karwat. Dla tej naszej generacji (…) bardzo ważny był (…) powrót do Śląska. Myślę, że takie zdarzenie jak to, takie spotkanie potwierdza, że ten powrót (…) ma sens. Dzięki temu możemy się upewnić, że wracanie i przeżywanie Śląska ma sens”.

Patrząc z perspektywy XIX edycji, można powiedzieć, że to kluczowe w wypowiedzi Zaczkowskiego słowo „powrót” nabrało w kontekście historii „Promuj Śląsk” szczególnego znaczenia. Nie tylko dlatego, że organizatorom – w latach 1999–2008 SP 17, a od 2009 roku ChCK – udało się powracać rokrocznie z ideą turnieju i wzbudzać nią zainteresowanie u ok. 60–120 recytatorów we wszystkich kategoriach. Na marginesie trzeba podkreślić, że w rozpropagowaniu imprezy w mieście pomogli jej patroni: honorowy – Stowarzyszenie Miłośników Chorzowa oraz medialny – „Chorzowianin”, którzy roztoczyli swe skrzydła nad TSR „Promuj Śląsk” niemal od samego początku. Nie byłoby też tych cyklicznych spotkań bez finansowego wsparcia Wydziału Kultury i Sportu Urzędu Miejskiego w Chorzowie, który był sponsorem od I do X edycji (później konkurs został wpisany w budżet ChCK).

Słowo „powrót” nabrało zaś szczególnego znaczenia również dlatego, że do stołu jurorskiego wracali wybitni specjaliści, by wymienić tylko: aktora Mirosława Neinerta z Teatru Korez, kulturoznawcę Annę Gomółę z Uniwersytetu Śląskiego, reżyserkę i dyrektorkę Młodzieżowego Domu Kultury w Chorzowie Małgorzatę Grabiańską-Kosior, kierownika literackiego Teatru Ateneum Renatę Chudecką czy aktorki – Izabelę Walczybok, Barbarę Szałapak i Różę Miczko-Włosińską. A przecież grono jurorów w sumie tworzyło ponad 40 osób, wśród których byli instruktorzy teatralni, nauczyciele, aktorzy, poeci, reżyserzy, scenografowie, scenarzyści, malarze, śpiewacy, kulturoznawcy, a nawet dawni laureaci „Promuj Śląsk”. Do ostatniej kategorii zalicza się Agata Śliwa, która swoją przygodę z turniejem rozpoczęła w 2003 roku (V edycja), zdobywając I nagrodę w kategorii klas gimnazjalnych, w kolejnym roku zdobyła II nagrodę już jako uczennica szkoły ponadgimnazjalnej, w 2005 roku ponowiła ten sam sukces, dodatkowo zdobywając nagrodę publiczności, a w kolejnym roku po raz 2. otrzymała I nagrodę.

W historii „Promuj Śląsk” powracali także uczestnicy, co można prześledzić dokładnie w II części niniejszego hasła. Najbardziej zasadne byłoby porównanie edycji z lat 1999–2008, kiedy turniej miał zasięg miejski, gdyż wówczas recytatorzy rekrutowali się z zawężonego grona uczniów chorzowskich szkół. Kiedy organizację „Promuj Śląsk” przejął ChCK, turniej stał się najpierw wojewódzki (2009–2012, XI–XIV edycji), a następnie ogólnopolski (od 2013 roku, czyli od XV edycji), co w pewnym stopniu utrudnia coroczny udział tych samych osób, choć i wówczas zdarzały się na listach laureatów powtarzające się nazwiska. W okresie do 2008 roku prym wiodła niewątpliwie Sonia Kwaśny, która w sumie zdobyła 6 nagród, w tym aż 4 pierwsze. Po 5 nagród otrzymali: Agarta Śliwa, Paulina Kowalska, Aleksandra Fuchs, Antonina Siwiec i Filip Kosior, a po 4: Damian Dąbek, Barbara Golba, Zuzanna Kubocz, Karolina Czarnecka i Kamila Motyka.

Jeśli mówimy o powrotach uczestników i o ich wielokrotnych sukcesach, warto wspomnieć, że są wśród nich osoby, dla których udział w konkursach recytatorskich w latach szkolnych stał się swoistym przygotowaniem do przyszłej pracy zawodowej lub aktywności hobbystycznej w życiu dorosłym. Oprócz udziału w występach Lekkiego Teatru Przenośnego, niektórzy wybrali zawodową ścieżkę aktorską, jak: Agata Śliwa, Agnieszka Radzikowska czy Mateusz Trembaczowski.

Rysem charakterystycznym „Promuj Śląsk” jest niewątpliwie trwałe i bardzo wyraźne połączenie recytacji z innymi dziedzinami sztuki, co twórczyni turnieju oraz osoby z nią współpracujące (w latach 1999–2007 opiekunem literackim była Bożena Karpińska, a od 2008 roku współorganizatorem jest Mirosław Orzechowski) podkreślili, przygotowując co roku w innej placówce kultury koncert laureatów (od 2008 roku w różnych miejscach w ChCK), a także wręczając od II edycji zdobywcom pierwszych miejsc obrazy i grafiki śląskich artystów plastyków i nauczycieli plastyki. Przerwa nastąpiła jedynie w latach 2009–2010, kiedy to laureaci pierwszej narody otrzymywali „Karbidkę”, statuetkę autorstwa Macieja Millera. Niektórzy artyści podarowali swe prace w kilku edycjach, jak np. Marian Knobloch, Andrzej Kuczok, Danuta Pach-Woźniak, Irena Czarnota czy Mirosław Orzechowski.

Ponadto koncertom finałowym, a czasami także przesłuchaniom konkursowym, towarzyszyły liczne imprezy kulturalne, które były dodatkowymi nagrodami nie tylko dla zwycięzców, ale również dla wszystkich zgromadzonych. Były zatem występy zespołów muzycznych i tanecznych, przedstawienia przygotowane przez uczniów oraz sztuki wystawione przez profesjonalnych aktorów (Izabelę Walczybok i Roberta Stefaniaka), był koncert Wojciecha Machnickiego, pokaz filmu, zwiedzanie Skansenu i Muzeum w Chorzowie, recital harfistki, wystawa śląskich strojów, seans w Planetarium, warsztaty recytatorsko-teatralne prowadzone przez sopranistkę dr hab. Łucję Czarnecką oraz spotkania autorskie, m.in. z Wojciechem Kuczokiem. Wszystkie te działania stworzyły wyjątkową atmosferę turniejowych zmagań i pokazały uczestnikom zarówno Śląsk, jak i świat sztuki i kultury, w formie wielobarwnego kolażu, a w ten sposób uwrażliwiły na bogactwo i wieloznaczność rzeczywistości oraz przygotowały do świadomego i różnokierunkowego uczestnictwa w kulturze, co ma szczególnie istotne znaczenie w przypadku recytatorów w wieku szkolnym.

Dzięki tak rozbudowanemu programowi turniej stał się nie tylko szkołą dykcji, interpretacji i historii literatury tworzonej przez autorów związanych ze Śląskiem – historii zataczającej bardzo szerokie łuki od Angelusa Silesiusa do Weroniki Górskiej, od Josepha von Eichendorffa do Tadeusza Różewicza, od Gustawa Morcinka do Marty Fox – ale znacznie bardziej stał się szkołą kultury – jej odbioru, odczytywania, zauważania wewnętrznych powiązań pomiędzy słowem, obrazem, dźwiękiem i ruchem. Można powiedzieć, że spełniły się w ten sposób życzenia, jakie w 2005 roku skierowała do uczestników koncertu laureatów Izabela Walczybok: „Sztuka szeroko pojęta jest pokarmem dla naszych dusz. I ja wam wszystkim życzę, aby wasze wazy były zawsze wypełnione”.

Przez XIX edycji setki osób uczestniczących w „Promuj Śląsk” napełniło swoje wazy każdy na własną miarę. Najważniejsze jest jednak to, że chyba wszystkim udało się znaleźć odpowiedź na pytanie zawarte w motcie turnieju: „Zabawa słowami?”. Zdecydowanie nie. Dużo bardziej poznawanie świata, zwłaszcza tego śląskiego, o którego kształcie jakże często decyduje Logos, a jeszcze częściej silentium. Podobnie jak w sztuce recytacji nie chodzi tylko o melodię słów, ale także o właściwe rozłożenie pauz.

Aneks. Lista laureatów i jurorów XIX edycji wraz z wykazem miejsc, w których odbywały się koncerty laureatów

Bibliografia

Publikacje zwarte

1. Kram J., Zarys kultury żywego słowa, wyd. 2, Warszawa 1988.
2. Król J., Matysik A., Regionalny Ośrodek Studencki ZSP „KOCYNDER” 1970–1985, Chorzów 1985, s. 20.
3. Księga Jubileuszowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie, red. M. Rutkowska, [b.d., b.m.].
4. Meissner C., ABC recytatora, Warszawa 1963.
5. Szkolne maski i maseczki. Batorowców przygoda z teatrem 1990–2004, rada red. T. Hantke, C. Konieczna, A. Lempa, K. Oleś, M. Strojny, Chorzów 2004.
6. Tarasiewicz B., Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu, Kraków 2006.
7. Wieczorkiewicz B., Sztuka mówienia, Warszawa 1971.

Dokumenty archiwalne

1. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 1999/2000, [nbl].
2. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl].
3. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2001/2002, [nbl].
4. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2002/2003, [nbl].
5. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl].
6. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2004/2005, [nbl].
7. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2005/2006, [nbl].
8. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2006/2007, [nbl].
9. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2007/2008, [nbl].

Artykuły

1. (a.mad), Promuj Śląsk, „Dziennik Zachodni” 2003 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2002/2003, [nbl]).
2. (adok), Gwarowe recytacje, „Wspólny Chorzów” 2002, nr 4 (79), s. 11.
3. (adok), Nasza polszczyzna, „Wspólny Chorzów” 2003, nr 4 (91), s. 6.
4. (aleg), Promują Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2002, nr 4 (79), s. 11.
5. [Bez tytułu. Podziękowanie sponsorom], „Chorzowianin” 2002, nr 15 (80), s. 2.
6. [Bez tytułu. Sprawozdanie z V edycji], „Chorzowianin” 2003, nr 15 (132), s. 4.
7. (bf), Promują rodzimych twórców, „Dziennik Zachodni”, 05.04. 2001 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl]).
8. (bf), Wypromowali Śląsk, „Dziennik Zachodni”, 10.04.2001(wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl]).
9. (bf), Wyrecytowali, „Dziennik Zachodni. Wydanie lokalne” 2000, nr 97 (684), s. 2.
10. [Chorzowski miesiąc], „Wspólny Chorzów” 2001, nr 5 (68), b.s. [wkładka].
11. (k), Na początku było słowo…, „Chorzowianin” 2013, nr 11 (35), s. 4.
12. (k), Promują Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2003, nr 4 (91), s. 6.
13. (k), Słowem promują Śląsk, „Chorzowianin” 2016, nr 12 (72), s. 9.
14. (K.), Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2005, nr 7 (228), s. 5.
15. (K.), Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2005, nr 8 (229), s. 4.
16. (K.), Sztuka recytacji, „Chorzowianin” 2005, nr 13 (231), s. 6.
17. (k.), Promują idee. Szkolne inicjatywy, „Chorzowianin” 2004, nr 10 (179), s. 11.
18. (k.), Festiwal chorzowskich humanistów, „Wspólny Chorzów” 2004, nr 4 (103), s. 10.
19. (k.), Najlepsi z najlepszych. Podsumowanie Turnieju „Promuj Śląsk”, „Chorzowianin” 2004, nr 14 (183), s. 4.
20. (KAK), Promuj Śląsk. Pod naszym patronatem, „Chorzowianin” 2006, nr 14 (287), s. 11.
21. (KAT), Wieczory w kawiarence, „Chorzowianin” 2001, nr 4 (17), s. 2.
22. (mac), Recytatorzy w Planetarium, „Nowy Przegląd Chorzowski” 2004 [kwiecień] (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl]).
23. [Notka i foto], „Chorzowianin” 2002, nr 14 (79), s. II (okładka).
24. [Ogłoszenie zamieszczone przez SP 17], „Chorzowianin” 2008, nr 10 (386), s. 6.
25. (PAM), Promocja Śląska po raz dziesiąty, „Chorzowianin” 2008, nr 19 (395), s. 13.
26. (pam), Promocja Śląska po raz dziesiąty, „Wspólny Chorzów” 2008, nr 5 (152), s. 4.
27. (r), „Promuj Śląsk” po raz szósty, „Wiadomości Fary św. Barbary” 2004, nr 15 (449), s. 15.
28. Aktualności szkolne, „Chorzowianin” 2002, nr 11 (76), s. 3.
29. as, Promocja Śląska, „Goniec Górnośląski” 2001, nr 15 (2297), s. 4.
30. Bereta K., Lekki Teatr Przenośny, „Śląsk. Miesięcznik społeczno-kulturalny” 2015, nr 10 (239), s. 32-33.
31. BiJ, Zmagania młodych recytatorów, „Goniec Górnośląski” 1981, nr 4 (1258), s. 1-2.
32. Edukacja kulturalna, w: Kulturalny Chorzów, Chorzów 2006, s. 26.
33. Jaroszko P., „Promuj Śląsk” po raz dziesiąty, „Magazyn szkolny” 2008, nr 9 (315), s. 22.
34. (JUS), Odkrywają współczesny Śląsk, „Dziennik Zachodni”, nr 83, 07.04.2004 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl]).
35. (jus), Po naszymu, „Dziennik Zachodni. Wydanie lokalne”, 27.03. 2002 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2001/2002, [nbl]).
36. Knas K., Nagrody rozdane, „Chorzowianin” 2001, nr 15 (28), s. 1, 3.
37. KrzyK, Mój Śląsk i moje miasto, „Wspólny Chorzów” 2004, nr 4 (103), s. 10.
38. KrzyK, „Skąpiec” zgarnął wszystko, „Chorzowianin” 2003, nr 13 (130), s. 8.
39. KrzyK, Szkolne recytacje, „Chorzowianin” 2001, nr 11 (24), s. 4.
40. KrzyK, Teatr – marzycieli raj, „Chorzowianin” 2005, nr 13 (234), s. 6.
41. KrzyK, Urodzaj premier, „Chorzowianin” 2014, nr 11 (47), s. 4.
42. Legominska A., Śląski Cyceron, „Chorzowianin” 2002, nr 14 (79), s. 4.
43. Lubina-Cipińska D., Fenomen Korezu, „Śląsk. Miesięcznik społeczno-kulturalny” 2010, nr 8 (178), s. 36.
44. MaC, Recytacja jest sztuką, „Goniec Górnośląski” 2008, nr 19 (2637), s. 10.
45. Mikołajczyk P., Teatr lekki tylko w przenośni, „Chorzowianin” 2009, nr 5 (434), s. 8.
46. Neinert M., Albo tekst, albo granie! Teatr Korez na 20-lecie, rozm. przepr. M. Widuch, „Sztajgerowy Cajtung” 2010, nr 2, s. 1.
47. Orzechowski M., Serca o zmierzchu, czyli Teatr Przenośny znów ma premierę, rozm. przepr. A. Ładuniuk, „Dziennik Zachodni. Tygodnik Chorzów”, nr 45 (629), 10.11.2017, s. 7.
48. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2004, nr 12 (181), s. 7.
49. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2005, nr 10 (231), s. 4.
50. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2007, nr 11 (335), s. 8.
51. Promuj Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2008, nr 2 (149), s. 14.
52. Promuj Śląsk. Jubileuszowa edycja konkursu, „Chorzowianin” 2003, nr 13 (130), s. 8.
53. Promuj Śląsk. Pod naszym patronatem, „Chorzowianin” 2006, nr 11 (284), s. 3.
54. Promuj Śląsk – Turniej Sztuki Recytatorskiej po raz osiemnasty, „Chorzowianin” 2016, nr 10 (70), s. 7.
55. Promują Śląsk, „Gość Niedzielny” 2003, nr 19, s. 24.
56. raf, Recytacje w „MM”, „Goniec Górnośląski” 2003, nr 15 (2398), s. 5.
57. Recytacją promują Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2006, nr 4 (127), s. 11.
58. SAM, Zachwalanie Śląska, „Trybuna Śląska” 1999, nr 89 (18089), s. 6.
59. Setkiewicz K., Mali aktorzy na dużej scenie, „Magazyn szkolny” 2009, nr 7 (324), s. 32.
60. Spyrka A., Kochajmy Śląsk. Czy znasz poezję swojej ziemi?, „Goniec Górnośląski” 1999, nr 16 (2194), s. 14.
61. Stefanik T., Żywią się teatrem, „Magazyn szkolny” 2009, nr 6 (323), s. 9.
62. Strofy o Śląsku, „Dziennik Katowicki” 1999, nr 477 (92), 20.04.1999 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 1999/2000, [nbl]).
63. Szkolne inicjatywy, „Chorzowianin” 2004, nr 11 (180), s. 5.
64. „Wspólny Chorzów” 2000, nr 5 (56), s. 11.
65. Wudkiewicz S., „Gospoda Włóczęgów” zaprasza miłośników poezji, „Goniec Górnośląski” 1975, nr 42 (982), s. 8.

Dokumenty multimedialne

1. I Turniej Sztuki Recytatorskiej dla szkół podstawowych „PROMUJ ŚLĄSK”. Kwiecień 1999. Szkoła Podstawowa nr 17 w Chorzowie, ul. Łagiewnicka 18 [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 1999.
2. II Turniej Sztuki Recytatorskiej „PROMUJ ŚLĄSK”. Szkoła Podstawowa nr 17 w Chorzowie. 19 kwietnia 2000 [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2000.
3. III Turniej Sztuki Recytatorskiej „PROMUJ ŚLĄSK” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2001.
4. IV Edycja Konkursu „PROMUJ ŚLĄSK” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2002.
5. V Edycja Konkursu „PROMUJ ŚLĄSK”. V Edycja Konkursu. Koncert Finałowy [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2003.
6. 7 edycja konkursu PROMUJ ŚLĄSK. 19.05.2005 r. „SKANSEN” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2005.
7. IX Turniej Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. 11.05.2007 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2007.
8. X Edycja Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. 25 kwiecień [!] 2008 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2008.
9. XIII Edycja Konkursu Recytatorskiego „Promuj Śląsk”. 02.12.2011 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2011.
10. Podsumowanie VIII Edycji Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. „Galeria u Józefa”. 10.04.2006 r. [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2006.
11. „Promuj Śląsk”. VI Edycja Konkursu [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2004.

Źródła on-line

XVIII Miejski Konkurs Recytatorski „Miłość niejedno ma imię”

Agata Śliwa, w: Skene. Agencja aktorska

Agnieszka Radzikowska, w: Skene. Agencja aktorska

Gala XVII edycji Turnieju Recytatorskiego „Promuj Śląsk”, w: TelpolINFO

Konkurs Recytacji w Gwarze Śląskiej

Kronika szkoły

Mateusz Trembaczowski, w: Skene. Agencja aktorska

mn, O Śląsku, nie tylko po śląsku, w: Chorzowianin.pl

Neinert M., Korez – idziemy swoją drogą, rozm. przepr. H. Wach-Malicka

Promuj Śląsk, w: Goniec Górnośląski.pl

Promuj Śląsk, w: Lekki Teatr Przenośny