|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| Autorzy: [[prof UŚ dr hab. Mariusz Rzętała]], [[dr Robert Machowski]]
| |
|
| |
|
| ==Wstęp==
| |
| [[Plik: EWS 2018 - Zlewnia Bierawki - rys. 1.jpg|300px|thumb|right| Rys. 1. Użytkowanie terenu w zlewni Bierawki: 1 – granica województwa śląskiego, 2 – granica zlewni, 3 – cieki, 4 – zbiorniki wodne, 5 – tereny zurbanizowane, 6 – lasy i zadrzewienia, 7 – obszary zagospodarowane rolniczo.]]
| |
|
| |
| [[Bierawka]] jest prawobrzeżnym dopływem [[Odra|Odry]] i bierze początek ze źródeł zlokalizowanych w południowo-zachodniej części gminy [[Mikołów]], przy granicy z gminą [[Orzesze]]. Całkowita długość rzeki wynosi 55,5 km<ref>Podział hydrograficzny Polski, Warszawa 1983, s.16</ref>, z czego na terenie [[Województwo Śląskie w III RP − jednostka administracyjna|województwa śląskiego]] znajduje się około 28,5 km. Bierwaka teren województwa opuszcza w okolicy miejscowości Goszyce, natomiast do Odry uchodzi w 82,3 km biegu rzeki na terenie Bierawy<ref>http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze_Odry </ref>. Powierzchnia zlewni Bierawki wynosi 393,6 km2, z czego na terenie województwa śląskiego znajduje się 307,9 km2.
| |
|
| |
| W użytkowaniu terenu zlewni Bierawki, w granicach administracyjnych województwa śląskiego, największy udział przypada na tereny wykorzystywane w rolnictwie, które stanowią 52,7% (162,2 km2) ogólnej powierzchni zlewni (rys. 1). Znacznie mniejszy odsetek zajmują lasy i zadrzewienia – 34,4% (105,9 km2). Tereny zurbanizowane w zlewni Bierawki stanowią 12,2% (37,6 km2). Najmniejszy udział, rzędu 0,7% (2,2 km2) powierzchni zlewni, przypada na wody stojące.
| |
|
| |
| Tereny rolnicze w zlewni Bierawki występują powszechnie a największy, zwarty obszar zajmują zwłaszcza w środkowym biegu rzeki. Duży areał gruntów rolnych znajduje się także w południowej części zlewni, na południe od miejscowości [[Czerwionka-Leszczyny]]. Lasy i zadrzewienia na opisywanym terenie występują zasadniczo w postaci zwartych kompleksów. W zlewni Bierawki dominują w jej zachodniej części, na południe od miejscowości [[Sośnicowice]] i w okolicy Tworoga Małego. Duże kompleksy leśne porastają także tereny we wschodniej części zlewni Bierawki, na zachód od Orzesza oraz na południe od [[KnurówKnurowa]]. Udział lasów w zlewni stale wzrasta kosztem terenów, które nie są już wykorzystywane w rolnictwie. Obszary zurbanizowane zlokalizowane są zwłaszcza w górnej części zlewni Bierawki, gdzie położone są większe miejscowości takie jak: Orzesze, Czerwionka-Leszczyny i Knurów. Tereny zabudowane na pozostałym obszarze zlewni są rozproszone i ograniczone jedynie do małych miasteczek takich jak Sośnicowice i licznych wsi m.in. Sierakowice, Żernica, Nieborowice, Pilchowice, czy Wilcza. Stojące wody powierzchniowe w zlewni Bierawki nie są powszechnym elementem sieci hydrograficznej. Najczęściej są to pojedyncze małe antropogeniczne zbiorniki wodne. Jedynie na terenie Knurowa występuje skupisko kilkunastu sztucznych jezior, których pochodzenie związane jest z rozwojem górnictwa węgla kamiennego na tym terenie.
| |
|
| |
| ==Wody powierzchniowe==
| |
| [[Plik: EWS-2018---Zlewnia-Bierawki---rys-min.jpg|300px|thumb|right| Fot. 1. Bierawka w Knurowie Szczygłowicach (fot. M. Rzętała).]]
| |
|
| |
| ===Układ sieci rzecznej===
| |
|
| |
| Bierawka w swoim źródłowym odcinku, na długości około 6 km płynie z północnego-wchodu na południowy-zachód. Po opuszczeniu Orzesza rzeka płynie na zachód a koryto na odcinku 3,7 km ma typowo równoleżnikowy przebieg. Następnie Bierawka tuż przed wpłynięciem na zurbanizowany teren Czerwionki-Leszczyn przyjmuje kierunek północno-zachodni, który utrzymuje aż do Knurowa (fot. 1). Po minięciu tego miasta kierunek płynięcia rzeki nieco się zmienia na bardziej zachodni. Taki przebieg koryto utrzymuje do granicy województwa i dalej aż po ujście Bierawki do Odry<ref> Mapa hydrograficzna w skali 1: 50 000, arkusz M-34-62-D Tychy, Warszawa 2001; Mapa hydrograficzna w skali 1: 50 000, arkusz M-34-62-C Rybnik, Warszawa 2001; Mapa hydrograficzna w skali 1: 50 000, arkusz M-34-62-A Gliwice, Warszawa 2001; Mapa hydrograficzna w skali 1: 50 000, arkusz M-34-61-B Kuźnia Raciborska, Warszawa 2003. </ref>.
| |
|
| |
| Sieć rzeczna w zlewni Bierawki jest dobrze rozwinięta. Prawobrzeżne dopływy są nieco dłuższe i bardziej liczne, niż te które uchodzą do rzeki z lewej strony. Świadczy to o niewielkiej asymetrii zlewni. Wyjaśnieniem takiej sytuacji może być fakt występowania z prawej strony zlewni zboczy o łagodniejszym nachyleniu. Natomiast z lewej strony przy podobnych deniwelacjach terenu długość zboczy jest znacznie krótsza. W takiej sytuacji geomorfologicznej nieco dłuższe są prawobrzeżne dopływy, które wykorzystały mniejsze nachylenie terenu do rozwoju dłuższych dolin rzecznych.
| |
|
| |
| Na pierwszych kilku kilometrach płynięcia Bierawki do rzeki uchodzi kilka krótkich dopływów osiągających maksymalnie około 1 km długości. Pierwszy większy dopływ to prawobrzeżny Potok Jaśkowicki osiągający długość nieco ponad 4,8 km. Potok za pośrednictwem licznych rowów drenarskich odwadnia głównie zalesione tereny w okolicy Orzesza. Kolejny większy dopływ Bierawki to bezimienny potok o długości około 5,3 km, który uchodzi do rzeki z lewej strony. Nieco dłuższy dopływ zasila Bierawkę na terenie miejskim Czerwionki-Leszczyn. Z lewej strony do rzeki uchodzi Potok Leszczyński o długości około 4,8 km. Ponad kilometr dalej do Bierawki wpływa bezimienny potok z lewej strony o długości około 4 km. Po pokonaniu przez Bierawkę odcinka wynoszącego blisko 1,5 km do rzeki uchodzi z prawej strony ciek Jordanek o długości około 7 km. Następnie Bierawka wpływa na teren Knurowa, gdzie zasilana jest wodami kilku większych dopływów. Jako pierwszy do Bierawki uchodzi z prawej strony Potok Szczygłowicki o długości około 8,5 km. Następnie z rzeką łączy się lewobrzeżny Potok Książenicki o długości około 5,5 km, przy czym w tym przypadku na ostatnich kilkuset metrach potok przepływa przez teren Kopalni Węgla Kamiennego „Szczygłowice” i jego koryto zostało całkowicie zakryte. Strefa ta odznacza się wyraźnym zaburzeniem stosunków wodnych, czego przejawem jest obecność w bezpośrednim sąsiedztwie obwałowanego koryta Bierawki licznych zbiorników wodnych, które powstały na skutek osiadania terenu wywołanego wgłębną eksploatacją węgla kamiennego. W tym samym rejonie do Bierawki odprowadzane są (za pomocą urządzeń hydrotechnicznych) wody lewobrzeżnego dopływu Potoku Wilcza, który uchodzi do jednego ze zbiorników. Podobna sytuacja dotyczy prawobrzeżnego dopływu Potoku Krywałdzkiego. Po opuszczeniu przez Bierawkę strefy intensywnych osiadań górniczych z większych rzekę zasilają już tylko prawobrzeżne dopływy. Lewobrzeżne są wprawdzie dosyć liczne, ale bardzo krótkie. Z tych większych jako pierwsza do Bierawki uchodzi prawobrzeżna Knurówka. Wypływa ona na północ od Knurowa i po przepłynięciu około 2,6 km dociera do zurbanizowanego terenu miejskiego, gdzie jej wody zostały wpuszczone w podziemny kanał. Potok pod miastem płynie na odcinku około 1,5 km. Po przepłynięciu przez Knurów ciek ponownie pojawia się na powierzchni terenu i po pokonaniu odcinka o długości około 3,1 km uchodzi do Bierawki. Ze względu na intensywne przeobrażenia przebiegu koryta całkowita długość Knurówki trudna jest do oszacowania. Kolejny nieco większy prawobrzeżny dopływy to Potok Żernicki o długości blisko 8 km, Potok Sośnicowicki o długości nieco ponad 7,6 km i najdłuższy ze wszystkich Potok Sierakowicki o długości blisko 11 km. Najbardziej na zachód wysunięta część zlewni Bierawki odwadniana jest przez dopływy, które zasilają rzekę już poza terenem województwa śląskiego. Z większych wymienić należy prawobrzeżny Potok Przykopa nazywany również Łącza, a także lewobrzeżny dopływ o nazwie Łęknica.
| |
|
| |
| ===Stany wody i przepływy===
| |
|
| |
| Cieki w zlewni Bierawki są zróżnicowane pod względem zasobności w wodę. Dominują cieki krótkie, które przy ujściu do Bierawki odznaczają się przeciętnie przepływem wynoszącym kilka-kilkanaście dm3/s. Większe przepływy na poziomie kilkudziesięciu dm3/s a w ekstremalnych sytuacjach kilkuset dm3/s charakteryzują najdłuższe dopływy Bierawki. Zróżnicowanie to jest pochodną sposobu ich zasilania, jak również niebagatelny udział w tym zakresie odgrywa gospodarcza działalność człowieka prowadzona w zlewni.
| |
|
| |
| W drugiej połowie XX wieku (tab. 1) średnie roczne stany wody Bierawki kształtowały się na poziomie wynoszącym nieco ponad 200 cm w profilu Tworóg Mały oraz blisko 80 cm w profilu Bierawa. Bardziej miarodajną informacją odnośnie zmienności wypełnienia wodą koryta w rzece jest amplituda stanów wody, która na pierwszym z wymienionych posterunków wodowskazowych wynosiła 190 cm, a w Bierawie różnica ta osiągnęła wielkość 260 cm. Wymienione wartości odnoszą się do wahań ekstremalnych stanów wody w wyszczególnionym w tabeli wieloleciu.
| |
|
| |
| {| class="wikitable" style="text-align:left"
| |
| ! Rzeka
| |
| ! Posterunek wodowskazowy
| |
| ! Kilometr biegu rzeki
| |
| ! Powierzchnia zlewni
| |
| ! colspan=2 | Przepływ średni SSQ
| |
| ! colspan=3 | Średnie stany wody (H śr.)i amplitudy wahań stanów wody (ΔH)
| |
| |-
| |
| | Bierawka
| |
| | Tworóg Mały
| |
| | 20,8
| |
| | 219,8
| |
| | 1969-1990
| |
| | 1,87
| |
| | 1969-1987
| |
| | 201,2
| |
| | 190
| |
| |-
| |
| | Bierawka
| |
| | Grabówka
| |
| | 5,2
| |
| | -
| |
| | 1986-1990
| |
| | 2,34
| |
| | -
| |
| | -
| |
| | -
| |
| |-
| |
| | Bierawka
| |
| | Bierawa
| |
| | 4,0
| |
| | 364,9
| |
| | 1956-1983
| |
| | 2,97
| |
| | 1961-1983
| |
| | 77,2
| |
| | 260
| |
| |}
| |
| Objaśnienia: (–) – brak danych
| |
|
| |
| Tabela 1. Średnie roczne przepływy i średnie roczne stany wody oraz amplitudy wahań stanów wody w wybranych latach hydrologicznych w dorzeczu Bierawki<ref>Opracowanie własne na podstawie danych IMiGW w Katowicach.</ref>.
| |
|
| |
| Średnie roczne przepływy Bierawki w jej środkowym biegu wynoszą niespełna 1,9 m3/s (posterunek Tworóg Mały). Ponad tysiąc litrów więcej przepływa w każdej sekundzie w dolnym biegu rzeki, który położony jest poza granicami województwa śląskiego. Dosyć istotny wzrost ilości wody w korycie Bierawki w jej dolnym biegu związany jest z zasilaniem pochodzącym z kilku jej większych dopływów, które uchodzą do rzeki na tym odcinku.
| |
|
| |
| W zlewni Bierawki w niewielkim stopniu przeważa odpływ obserwowany w półroczu zimowym, który stanowi 56,5% odpływu rocznego. W ciągu roku zaznacza się jedno maksimum przepływu, które zazwyczaj pojawia się w marcu (135% wartości średniego rocznego przepływu). Nieco niższy przepływ na poziomie 129% wartości średniego rocznego przepływu charakterystyczny jest dla lutego. Najniższe przepływy w rzece zasadniczo notowane są we wrześniu, gdy przepływ wynosi 73% wartości średniego rocznego przepływu. W okresach utożsamianych z powodziami stany wody i przepływy są wielokrotnie większe od przeciętnych wartości. W lipcu 1997 r. na posterunku zlokalizowanym w Tworogu Małym stan wody Bierawki był dwukrotnie wyższy od średniego i wynosił 506 cm. W tym czasie korytem rzeki przepływało 81,2 m3/s, co jest wartością ponad 43 razy większą od średniego rocznego przepływu. Najniższe stany wody zmierzone na posterunku w Tworogu Małym wynosiły 180 cm. Woda na takim poziomie notowana była w latach 70. XX w. kilkukrotnie, w dniach 27 i 29 września 1970 r., 17 maja 1971 r. oraz 15 i 16 kwietnia 1974 r. Natomiast absolutne minimum przepływu zmierzono w dniach od 14 do 16 lipca 1957 r. kiedy to korytem płynęło zaledwie 0,3 m3/s. Pomimo pewnej naturalnej, czasowej zmienności zarówno przepływów, jak i stanów wody w rzekach zlewni Bierawki zasadniczo różnice są stosunkowo niewielkie, co ma niewątpliwie podłoże w antropogenicznych zmianach reżimu odpływu w zlewni. Dosyć dobrze obrazują to średnie miesięczne współczynniki przepływu i współczynniki nieregularności (tab. 2)<ref>Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Kuźnia Raciborska M-34-61-B. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.</ref>.
| |
|
| |
| {| class="wikitable" style="text-align:left"
| |
| ! Rzeka - profil
| |
| ! XI
| |
| ! XII
| |
| ! I
| |
| ! II
| |
| ! III
| |
| ! IV
| |
| ! V
| |
| ! VI
| |
| ! VII
| |
| ! VIII
| |
| ! IX
| |
| ! X
| |
| ! λ
| |
| |-
| |
| | Bierawka – Tworóg Mały
| |
| | 0,90
| |
| | 1,08
| |
| | 1,09
| |
| | 1,29
| |
| | 1,35
| |
| | 1,15
| |
| | 0,84
| |
| | 0,84
| |
| | 1,05
| |
| | 0,90
| |
| | 0,73
| |
| | 0,82
| |
| | 271
| |
| |}
| |
|
| |
| Tabela 2. Średnie miesięczne współczynniki przepływu oraz współczynniki nieregularności λ<ref> Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Kuźnia Raciborska M-34-61-B. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.</ref>.
| |
|
| |
| ===Stan jakościowy wody===
| |
|
| |
| Stan jakościowy wód powierzchniowych w zlewni Bierawki zasadniczo kształtowany jest przez działalność człowieka prowadzoną na terenie zlewni. Warunki naturalne, które w środowisku wolnym od wpływów antropopresji decydują o poszczególnych parametrach fizycznych i chemicznych hydrosfery, współcześnie w zlewni Bierawki odgrywają jedynie marginalne znaczenie. To przemysł i urbanizacja, które swym zasięgiem objęły zwłaszcza górną część zlewni (od źródeł po Knurów) decydują o stanie jakościowym wód powierzchniowych. Bierawka oraz jej dopływy otrzymują zanieczyszczenia wytwarzane na terenach Orzesza, Czerwionki-Leszczyn i Knurowa. W zlewni zinwentaryzowano kilkanaście punktów zrzutów ścieków pochodzenia przemysłowego i komunalnego, jak również odprowadzane są zanieczyszczenia mieszane. Dlatego też nie tylko górna część zlewni, ale także w dolnym biegu rzeki zasoby wodne odznaczają się ponadnormatywną koncentracją wielu substancji chemicznych. Z obecnością górnictwa węgla kamiennego na terenie Knurowa wiąże się odwadnianie złóż surowców mineralnych. Drenowane wody podziemne odznaczają się wysoką mineralizacją powodowaną przede wszystkim przez substancje powodujące ich zasolenie. Zrzut tego typu wód do powierzchniowej sieci rzecznej odpowiada za ponadnormatywne stężenia wielu substancji, a zwłaszcza chlorków i siarczanów.
| |
|
| |
| Wieloletnia działalność gospodarcza prowadzona przez człowieka w zlewni Bierawki sprawiła, że cieki przepływające przez ten teren prowadzą wody silnie zanieczyszczone. W zbiornikach wodnych retencjonowane są wody podlegające procesowi eutrofizacji. Wszystko to sprawia, że stan chemiczny wód Bierawki po ujście Knurówki został określony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w [[Katowice|Katowicach]] w 2016 roku w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych jako poniżej stanu dobrego przy uwzględnieniu przekroczenia stężeń średniorocznych. Równie zła sytuacja charakteryzuje elementy fizykochemiczne z grupy 3.1-3.5), które także notowane są w przedziale poniżej stanu dobrego. Wody Bierawki prowadzą wody nieco lepsze pod względem obecności elementów fizykochemicznych z grupy 3.6, które zawierają się w II klasie<ref>http://www.katowice.pios.gov.pl/</ref>.
| |
|
| |
| ==Wody podziemne==
| |
|
| |
| Zlewnia Bierawki znajduje się w zasięgu dwóch regionów hydrogeologicznych. Zasadnicza część tych terenów położona jest w obrębie regionu przedkarpackiego (XIII), a tylko niewielkie fragmenty należą do regionu śląsko-krakowskiego (XII)<ref>Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500 000. B. Paczyński (red.), PIG, Warszawa 1995.</ref>. Wody podziemne tworzą cztery piętra wodonośne. Poczynając od powierzchni terenu są to piętra: czwartorzędowe, neogeńskie, triasowe i karbońskie.
| |
|
| |
| Jako pierwsze od powierzchni terenu zalegają wody podziemne tworzące czwartorzędowe piętro wodonośne. Dodatkowo wydzielono tu dwa poziomy, które mają porowy charakter a pod względem litologicznym zbudowane są z piasków i żwirów. Głębokość występowania warstwy wodonośnej w przypadku pierwszego poziomu zmienia się w zakresie od 2,5 m do 23,7 m, a miąższość warstwy zawodnionej wynosi od 8,5 m do 17,2 m. Zwierciadło wód podziemnych jest swobodne, natomiast w przypadku drugiego poziomu częściowo ma charakter napięty. Drugi poziom wodonośny położony jest nieco głębiej od 10,0 m do 31,4 m, natomiast miąższość zmienia się w dosyć szerokim zakresie w przedziale 1,0-33,0 m. Pod względem chemicznym w piętrze czwartorzędowym występują wody zarówno naturalne, jak i typy odbiegające od naturalnych. Te pierwsze reprezentowane są przez wody typu wodorowęglanowo-wapniowego (HCO3Ca) oraz wody typu wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowego (HCO3SO4Ca). Z kolei wody odbiegające od typów naturalnych występują w postaci wód: siarczanowo-wodorowęglanowo-wapniowych (SO4HCO3Ca) i wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-żelazistych (HCO3SO4Ca-Fe)<ref>https://www.pgi.gov.pl/dokumenty-pig-pib-all/psh/zadania-psh/jcwpd/jcwpd-140-159/4520-karta-informacyjna-jcwpd-nr-143/file.html</ref>.
| |
|
| |
| Następnie zalega piętro neogeńskie, również zbudowane z piasków i żwirów, które podobnie jak poprzednie piętro odznacza się porowym charakterem ośrodka skalnego. Głębokość występowania warstwy wodonośnej zmienia się w bardzo szerokim przedziale od zaledwie 0,8 m do 77,0 m. Zwierciadło wód jest napięte a miąższość warstwy zawodnionej wynosi od 3,8 m do 25,0 m. Typy chemiczne wód reprezentowane są przez wody naturalne takie jak: wodorowęglanowo-wapniowego (HCO3Ca) oraz wodorowęglanowo-wapniowego-magnezowe (HCO3CaMg)<ref>Tamże.</ref>.
| |
|
| |
| Triasowe piętro wodonośne to kolejna formacja hydrogeologiczna, która została stwierdzona w zasięgu zlewni Bierawki. W tym przypadku rozpoznanie jest na niewystarczającym poziomie dla szerszej charakterystyki. Można jedynie stwierdzić, że piętro wodonośne zbudowane jest ze skał reprezentowanych przez wapienie, dolomity, margle i piaskowce, z tego względu odznacza się szczelinowo-porowo-krasowym charakterem, a zwierciadło wody znajduje się pod napięciem<ref>Tamże.</ref>.
| |
|
| |
| Na obszarze zlewni Bierawki także w skałach pochodzących z okresu karbońskiego wydzielono piętro wodonośne. Zbudowane jest ono ze skał reprezentowanych przez piaskowce i odznacza się szczelinowo-porowym charakterem wodonośca. Zwierciadło wody podziemnej znajduje się pod napięciem, a sama warstwa wodonośna występuje na głębokości 6,0-35,5 m. Biorąc pod uwagę parametry hydrogeologiczne warstwy wodonośnej można stwierdzić, że jej miąższość zmienia się od 10 m do 39 m. Wody podziemne tego piętra pod względem chemicznym zostały zaliczone do czterech typów takich jak: wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-magnezowe (HCO3SO4CaMg), wodorowęglanowo-chlorkowo-siarczanowo-sodowe (HCO3SO4Na), siarczanowo-wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo-magnezowe (SO4HCO3ClNaMg) oraz chlorkowo-wodorowęglanowo-siarczanowo-sodowo-wapniowe (ClHCO3SO4NaCa)<ref>Tamże.</ref>.
| |
|
| |
| Wody podziemne w zlewni Bierawki zasilane są wodami infiltracyjnymi, które pochodzą z opadów atmosferycznych a także topnienia pokrywy śnieżnej. Sytuacja ta dotyczy zwłaszcza piętra czwartorzędowego, którego wychodnie na powierzchni terenu dominują. Na obszarze zlewni znajdują się także strefy występowania skał starszych, gdzie także następuje zasilanie pozostałych pięter wodonośnych. Przy czym w tych przypadkach proces ten jest znacznie bardziej ograniczony. Naturalną bazę drenażu wód podziemnych stanowi dolina Bierawki oraz jej dopływy. Regionalny kierunek przepływu wód podziemnych odbywa się w kierunku zachodnim ku dolinie Odry. Działalność górnicza prowadzona na terenie zlewni odgrywa istotną rolę w procesie krążenia wód podziemnych w górotworze. W strefie granicznej województwa śląskiego(w miejscowości Kotlarnia) odbywa się na dużą skalę eksploatacja czwartorzędowych piasków. W zasięgu lokalnego leja depresji związanego z funkcjonowaniem tego zakładu górniczego wody Bierawki infiltrują w podłoże zasilając czwartorzędowe piętro wodonośne. Antropogeniczny drenaż karbońskiego piętra wodonośnego, a pośrednio także pozostałych znajdujących się w zasięgu zlewni Bierawki, odbywa się przez wyrobiska górnicze kopalni węgla kamiennego. Zlewnia Bierawki znajduje się w zasięgu regionalnego leja depresji związanego z wieloletnim funkcjonowaniem zakładów górniczych. Negatywnie na wody podziemne oddziałuje ich pobór na cele zaopatrzenia ludności w wodę a także z przeznaczeniem dla przemysłu. Zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania zostały oszacowane na poziomie 54 634 m3/dobę, a tym czasem ich pobór wynosi 82 482 m3/dobę, co stanowi wykorzystanie zasobów na poziomie wynoszącym blisko 151%<ref>Tamże.</ref>. Wody podziemne w zlewni Bierawki zagrożone są również przez degradację ich jakości. Na podstawie badań przeprowadzonych w 2016 r. w trzech punktach pomiarowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska z siedzibą w Katowicach zaliczono je dwukrotnie do klasy II a raz były to wody charakterystyczne dla III klasy jakości. Lepsze parametry fizyko-chemiczne są charakterystyczne dla wód, które zalegają na większych głębokościach. Warstwa nadkładu o dużej miąższości stanowi dobrą ochronę przed dopływem zanieczyszczeń. Nieco gorsze warunki charakteryzują płytko zalegające wody podziemne, które narażone są na skażenia. Tego typu sytuacja dotyczy czwartorzędowego poziomu wodonośnego. W punkcie monitoringu, który zlokalizowany jest w Knurowie wody do badań fizyko-chemicznych pobierano ze studni, w której zwierciadło wody zalegało na głębokości zaledwie 1,3 m<ref>http://www.katowice.pios.gov.pl/</ref>.
| |
|
| |
| ==Użytkowanie wód==
| |
|
| |
| Wody w zlewni Bierawki spełniają kilka zasadniczych funkcji. Do tych najbardziej oczywistych zaliczana jest przyrodnicza i krajobrazotwórcza rola wody. Obecność wód powierzchniowych, zarówno tych stojących jak i płynących, na terenach zurbanizowanych pozytywnie wpływa na zwiększenie bioróżnorodności. Pojawiają się nowi przedstawiciele zarówno flory, jak i fauny. Wzdłuż koryt rzecznych, a także w strefie brzegowej antropogenicznych zbiorników wodnych występuje roślinność preferująca podmokłe tereny, a w ślad za tym migrują nowe gatunki płazów, gadów oraz wielu ptaków, których bytowanie nierozłącznie związane jest ze środowiskiem wodnym. Ekosystemy wodne stanowią miejsce bytowania i rozrodu wielu gatunków ryb. Obecność przedstawicieli ichtiofauny daje możliwość rozwoju wędkarstwa. Przejawy tego typu wykorzystania zwłaszcza wód stojących obserwuje się w środkowej części zlewni Bierawki, m.in. na terenie Knurowa, gdzie w 2011 r. występowało 70 sztucznych zbiorników wodnych o łącznej powierzchni 127 ha<ref>R. Machowski, M. Noculak, 2014: Anthropogenic change in water bodies in the southern part of the Silesian Upland. Limnological Review, (2014) 14, 2: 93-100.</ref>. Na obszarze zlewni Bierawki znajdują się także zbiorniki wodne wybudowane w celach typowo hodowlanych, które tworzą niewielkie kompleksy, jak ma to miejsce chociażby we wsi Trachy położonej na południe od Sośnicowic. Zbiorniki groblowe wykorzystywane są do produkcji ryb najczęściej z gatunków karpiowatych.
| |
|
| |
| Z uwagi na nieodpowiednie parametry fizyko-chemiczne, wody powierzchniowe współcześnie nie są wykorzystywane do zaopatrywania ludności i przemysłu w wodę. Znacznie częściej stanowią ogniwo w procesach technologicznych jako odbiorniki zanieczyszczonych wód poprzemysłowych i pogórniczych np. osadniki. Tego typu sytuacje spotykane są zwłaszcza na terenie Knurowa i Czerwionki-Leszczyn.
| |
|
| |
| Zaopatrzenie ludności i przemysłu w wodę bazuje na zasobach wód podziemnych. W 2011 roku w ten sposób pozyskano nieco ponad 30 mln m3 wody z podziemnych zasobów. O skali antropogenicznych przeobrażeń wód podziemnych w zlewni Bierawki świadczy pobór tych wód pochodzący z odwadniania kopalni w ilości wynoszącej blisko 25 mln m3 rocznie<ref> https://www.pgi.gov.pl/dokumenty-pig-pib-all/psh/zadania-psh/jcwpd/jcwpd-140-159/4520-karta-informacyjna-jcwpd-nr-143/file.html </ref>. W dobie rozbudowy wodociągów i kanalizacji ludność zamieszkująca tereny w zlewni Bierawki ma bezpośredni dostęp do wody, tym niemniej obserwuje się przypadki indywidualnego poboru zasobów wód podziemnych za pośrednictwem kopanych i wierconych studni gospodarskich. Ten sposób pozyskiwania wody jest dosyć popularny zwłaszcza na terenach typowo wiejskich.
| |
|
| |
| ==Bibliografia==
| |
|
| |
| #Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Kuźnia Raciborska M-34-61-B. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.
| |
| #Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500 000. B. Paczyński (red.), PIG, Warszawa 1995.
| |
| #Machowski R., Noculak M., 2014: Anthropogenic change in water bodies in the southern part of the Silesian Upland. Limnological Review, (2014) 14,2: 93-100.
| |
| #Podział hydrograficzny Polski, Wyd. IMiGW, Warszawa 1983.
| |
|
| |
| ==Przypisy==
| |
| <references/>
| |
|
| |
| ==Źródła on-line==
| |
|
| |
| [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20160001187 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Dz.U. 2016 poz. 1187.]
| |
| [https://www.pgi.gov.pl/dokumenty-pig-pib-all/psh/zadania-psh/jcwpd/jcwpd-140-159/4520-karta-informacyjna-jcwpd-nr-143/file.html]
| |
| [http://www.katowice.pios.gov.pl/]
| |
| [http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze_Odry Rzętała M., Machowski R., Dorzecze Odry, "Encyklopedia Województwa Śląskiego" 2015, t. 2.]
| |
|
| |
| ==Zobacz też==
| |
| [[Wody powierzchniowe]]
| |
| [[Wody podziemne]]
| |
| [[Dorzecze Odry]]
| |
| [[Dorzecze Wisły]]
| |
| [[Źródła]]
| |
