|
|
| (Nie pokazano 2 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| [[Kategoria:Historia]]
| |
| [[Kategoria:Geografia]]
| |
| Autor:[[dr Adam Dziuba]]
| |
| ::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
| |
| :::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 1 (2014)|TOM: 1 (2014)]]
| |
|
| |
|
| W marcu 1945 r. województwo kieleckie utraciło na rzecz województwa śląskiego powiaty [[Powiat będziński|będziński]] i [[Powiat zawierciański|zawierciański]] oraz miasto na prawach powiatu [[Sosnowiec]]. Najludniejsza i najbardziej uprzemysłowiona część województwa kieleckiego została trwale związana z Górnym Śląskiem<ref>M. Fic, Nowy podział administracyjny [w:] Województwo Śląskie 1945-1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 92.</ref>.
| |
|
| |
| ==Terytorium i podziały administracyjne województwa kieleckiego==
| |
|
| |
| Przed reformą administracyjną, wchodzącą w życie z dniem 6 lipca 1950 r., województwo kieleckie miało powierzchnię 18 tys. km. kw. Ogółem znajdowało się w nim 27 miast oraz 213 gmin. Jego teren był słabo zurbanizowany i uprzemysłowiony. Zaliczało się do województw o rolniczo-przemysłowym charakterze<ref>Rocznik Statystyczny 1950, Warszawa 1951, s. 12.</ref>.
| |
|
| |
| Zmieniająca podział administracyjny kraju ustawa z 28 czerwca 1950 r. włączyła do województwa kieleckiego powiaty opoczyński i konecki (z województwa łódzkiego), wyłączyła zaś [[powiat częstochowski]] wraz z powiatem miejskim [[Częstochowa]], wcielając je do [[Województwo katowickie w Polsce Ludowej|województwa katowickiego]]; kieleckie utraciło w ten sposób poważny ośrodek metalurgiczny<ref>Dziennik Ustaw nr 28 z 1950 r., poz. 255, Ustawa o zmianach podziału administracyjnego państwa.</ref>. Obszar województwa zwiększył się do 19,5 tys. km. kw. Dzielił się na czternaście powiatów, (w tym dwa miasta wydzielone): buski, iłżecki, jędrzejowski, kielecki, kielecki miejski, konecki, kozienicki, opatowski, opoczyński, pińczowski, radomski, radomski miejski, sandomierski i włoszczowski. Łącznie w powiatach funkcjonowało wówczas 229 gmin<ref>Rocznik Statystyczny 1950, s. 12-13.</ref>. Województwo kieleckie graniczyło z warszawskim, lubelskim, rzeszowskim, [[Województwo krakowskie w Polsce Ludowej|krakowskim]], katowickim i łódzkim.
| |
|
| |
| Reforma administracyjna przeprowadzona w myśl ustawy z 25 września 1954 r. podzieliła teren województwa na 20 powiatów (w tym pięć miejskich: Kielce, Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko-Kamienna i Starachowice). Na jego terenie ogółem znajdowało się 28 miast, 3 osiedla i 762 gromady<ref>Rocznik Statystyczny 1956, Warszawa 1956, s. 32.</ref>.
| |
|
| |
| W 1965 r. na województwo kieleckie składały się 24 powiaty (w tym 5 miejskich). Znajdowało się w nich 35 miast, 2 osiedla i 506 gromad<ref>Rocznik statystyczny 1966, red. E. Krzeczkowska, B. Askanas, A. Junak i in., Warszawa 1966, s. 10.</ref>. W 1970 r. w skład województwa wchodziło 36 miast, 1 osiedle i 435 gromad. Liczba powiatów nie uległa zmianie<ref>Rocznik statystyczny 1971, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, A. Junak i in., Warszawa 1971, s. 55.</ref>. W 1972 r., po likwidacji gromad i restytucji podziału na gminy, przy niezmienionej liczbie powiatów, utworzono na jego obszarze 34 miasta i 170 gmin<ref>Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach (dalej: Dz. Urz. WRN w Kielcach) nr 26 z 1972 r. poz. 173, Uchwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim; I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie [w:] Polska. Zarys Encyklopedyczny, red., oprac. S. Puchała, H. Bonecki, W. Kryszewski i in., Warszawa 1974, s. 694.</ref>.
| |
|
| |
| Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r znacznie ograniczyło teren województwa kieleckiego. Uległo on redukcji do 9,2 tys. km², ale pozostało jednym z największych pod względem obszaru (szóste miejsce w kraju). Graniczyło z województwami: radomskim od północy, tarnobrzeskim od wschodu, miejskim krakowskim i tarnowskim od południa oraz z katowickim, częstochowskim i piotrkowskim od strony zachodniej. Cześć powiatów i gmin włączono do nowo powstających województw: częstochowskiego, piotrkowskiego, radomskiego i tarnobrzeskiego. Do województwa częstochowskiego trafiła większa część powiatu włoszczowskiego (przy czym sama Włoszczowa pozostała w województwie kieleckim). Na rzecz województwa piotrkowskiego kieleckie oddało: większość jednostek administracyjnych powiatu opoczyńskiego (z Opocznem), mniejszą część powiatu koneckiego (bez Końskiego) i jedną gminę z powiatu włoszczowskiego. Na rzecz województwa radomskiego scedowano: powiat miejski Radom, całe powiaty: kozienicki, radomski, białobrzeski, przysuski i zwoleński, większość powiatów: szydłowieckiego (z Szydłowcem), lipskiego (z miastem Lipsko), oraz mniejszą część jednostek administracyjnych powiatów: opoczyńskiego, starachowickiego (bez Starachowic) i koneckiego. Nowo powstałemu województwu tarnobrzeskiego kieleckie przekazało: powiat sandomierski, większość jednostek administracyjnych powiatu opatowskiego (z Opatowem), staszowskiego (ze Staszowem), oraz po jednej gminie z powiatów buskiego i lipskiego. Okrojone województwo kieleckie składało się przede wszystkim z terenów dawnego województwa kieleckiego: byłych powiatów miejskich Kielce, Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko-Kamienna i Starachowice, powiatów kieleckiego, kazimierskiego, jędrzejowskiego, pińczowskiego, większej części powiatów buskiego, koneckiego, starachowickiego oraz resztek powiatów opatowskiego, włoszczowskiego, staszowskiego, lipskiego i szydłowieckiego. Przyłączono do województwa kieleckiego niektóre tereny wchodzące dotąd w skład województwa krakowskiego: większość jednostek administracyjnych powiatu miechowskiego (z Miechowem) oraz jedną gminę z powiatu proszowickiego (bez Proszowic). Składało się odtąd z siedemnastu miast (Kielce, Busko-Zdrój, Chęciny, Chmielnik, Działoszyce, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Końskie, Miechów, Ostrowiec Świętokrzyski, Pińczów, Skalbmierz, Skarżysko Kamienna, Starachowice, Stąporków, Suchedniów, Włoszczowa) oraz 83 gmin<ref>Dziennik Ustaw (dalej: Dz.U.) nr 17 z 1975 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw; Rocznik statystyczny 1976, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, A. Junak i in., Warszawa 1976, s. 32-33.</ref>.
| |
|
| |
| Podobnie jak w przypadku województwa katowickiego liczba jednostek administracyjnych podlegających władzy w Kielcach była zbyt duża, toteż część z nich scalono. Rozporządzeniem z 11 czerwca 1976 r. połączono szesnaście gmin w osiem i zniesiono dalszych siedem, włączając poszczególne miejscowości do innych jednostek administracyjnych<ref>Dz.U. nr 23 z 1976 poz. 142, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 11 czerwca 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia, zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: białostockim, ciechanowskim, elbląskim, kieleckim, słupskim, suwalskim, tarnowskim.</ref>.
| |
|
| |
| Pod koniec 1979 r., na podstawie rozporządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, znacznie powiększono obszar stolicy województwa. Włączono wówczas do Kielc cześć okolicznych wsi<ref>Dz.U. nr 26 z 1979 r., poz. 155, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 listopada 1979 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwach: bialskopodlaskim, kaliskim, kieleckim, konińskim, lubelskim, ostrołęckim, pilskim, sieradzkim, tarnobrzeskim i włocławskim.</ref>.
| |
|
| |
| W efekcie tych zmian w 1980 r. na terenie województwa funkcjonowało 17 miast (podobnie jak w 1975 r.), ale liczba gmin, po akcji ich scalania, spadła do 69. W 1985 r. liczba miast i gmin pozostawała niezmienna. W 1989 r. dwa ośrodki – Sędziszów i Kunów uzyskały prawa miejskie. W efekcie w 1990 r. kieleckie pod względem administracyjnym dzieliło się na 19 miast i 70 gmin<ref>Rocznik statystyczny województw 1981, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, T. Kania i in., Warszawa 1981, s. 1; Rocznik statystyczny 1986, red. W. Sadowski, L. Gradowski, K. Adamowicz-Kubas i in., Warszawa 1986, s. LIV; Monitor Polski (dalej: M.P.) nr 41 z 1989 r., poz. 323, Uchwała nr 162 Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1989 r. w sprawie utworzenia miasta Kunów w województwie kieleckim; Monitor Polski nr 41 z 1989 r., poz. 324, Uchwała nr 163 Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1989 r. w sprawie utworzenia miasta Sędziszów w województwie kieleckim; Rocznik statystyczny województw 1991, red. B. Wyżnikiewicz, K. Lutostański, M. Bulak i in., Warszawa 1991, s. 18.</ref>.
| |
|
| |
| ==Ludność województwa kieleckiego==
| |
| [[Plik:Wojn kieleckie.png|300px|thumb|right|Tabela 2. Ludność województwa kieleckiego w latach 1950-1990.]]
| |
| Wedle spisu z 1946 r. na trenach wchodzących w skład ówczesnego województwa kieleckiego mieszkało 1702 tys. osób. W latach wielkich powojennych migracji, do 1950 r., opuściło je 236 tys. mieszkańców. W późniejszych latach wyjazdy utrzymywały się na poziomie 10-12 tys. ludzi rocznie. Znaczna część opuszczających kieleckie pojechała do pracy w [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskim Okręgu Przemysłowym]] oraz w Krakowskim Okręgu Przemysłowym. Migracji ludności sprzyjał bardzo wysoki po wojnie przyrost naturalny – do 1950 r. kształtował się na poziomie ok. 35 promili, w następnej dekadzie 16-20 promili, a w latach sześćdziesiątych – 8 do 9 promili. Wysokie tempo przyrostu naturalnego utrzymywało się także w latach siedemdziesiątych. Pod koniec dekady jego współczynnik wynosił 9,8 promila. Nadal trwały procesy migracyjne: wyjazdy z województwa i przenoszenie się ze wsi do miast (co miało związek z urbanizacją i zmianami administracyjnymi). Tylko w 1977 r. wieś opuściło 8390 osób, z czego 4529 trafiło do miast, a 3861 wyjechało poza teren województwa<ref>J. Stański, Województwo kieleckie [w:] Rocznik polityczny i gospodarczy 1978, red. M. Bednarkiewicz, T. Brzóska, I. Kaczmarska i in., Warszawa 1979, s. 619; I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie..., s.695-696; S. Berus, K. Strug, Ziemia kielecka, Kielce 1971, s. 13.</ref>. Można się domyślać, że spora cześć migrantów trafiła do województwa katowickiego, które oferowało dobrze płatną prace w przemyśle i możliwość łatwiejszego uzyskania własnego lokum.
| |
|
| |
| W dekadzie lat osiemdziesiątych tempo przyrostu naturalnego, podobnie jak w całym kraju, mocno się obniżyło. W 1980 r. współczynnik przyrostu wynosił 9,1 promila, w 1985 – 7,2 promila, a na koniec dekady spadł do poziomu 3,4 promila (co jednak stanowiło jeden z wyższych wskaźników w skali kraju)<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. 21; Rocznik statystyczny województw 1981, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, T. Kania i in., Warszawa 1981, s. XXXXII; Rocznik statystyczny 1986, s. LVI; .Rocznik statystyczny województw 1991, s. XXXIX.</ref>. Nadal utrzymywała się jeszcze tendencja do opuszczania terenów województwa – np. w 1985 wyjechało 1,5 tys. mieszkańców (jedna z wyższych liczb w Polsce)<ref>Rocznik statystyczny 1986, s. LVI.</ref>.
| |
|
| |
| Gęstość zaludnienia w województwie kieleckim utrzymywała się na średnim poziomie w skali kraju. W 1975 r. jej współczynnik wynosił 112,6 osób na km² i nieznacznie przekraczał średnią w Polsce. Do 1980 r. wzrosła do 116 osób na km², dekadę później wynosił 122 osoby na km² i pokrywała się ze średnią dla Polski<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. XXXXII; Rocznik statystyczny województw 1981, s. XXXII; Rocznik statystyczny województw 1991, Warszawa 1991, s. XXXVIII.</ref>. Rósł stale odsetek ludności zamieszkującej miasta. W 1950 r. wynosił zaledwie 15,8%, podniósł się znacznie w okresie przyśpieszonej industrializacji w latach planu sześcioletniego (1950-1955), pozostając jednak na stosunkowo niskim poziomie. 30% przekroczył dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych. Poziom urbanizacji spadł w 1975 r. w związku z wyłączeniem części zurbanizowanych terenów na rzecz województwa radomskiego. Przez kolejne pięć lat wzrósł o 5%, co można wytłumaczyć zarówno inwestycjami w przemysł województwa (i migracją do miast), jak też włączaniem niektórych wsi do powiększanych obszarów miejskich. Na koniec dekady lat dziewięćdziesiątych współczynnik urbanizacji zbliżył się już do 50%. Oznacza to, że w ciągu czterdziestu lat stopniowo zanikał wybitnie rolniczy charakter województwa.
| |
|
| |
| Odsetek osób utrzymujących się z rolnictwa zmniejszał się. W 1969 r. przekroczony został próg 50 proc. pracujących utrzymujących się z zajęć pozarolniczych<ref>S. Berus, K. Strug, Ziemia kielecka..., s. 14.</ref>. Po reformie administracyjnej z 1975 r. w gospodarce uspołecznionej zatrudnionych było 335 tys. osób, w tym 149,6 tys. w przemyśle, 39,6 tys. w budownictwie, 36,5 tys. w transporcie i łączności, a 28,8 tys. w handlu<ref>Rocznik statystyczny 1976, s. 59.</ref>. W 1980 r. z działalności pozarolniczej utrzymywało się już ponad 70% mieszkańców województwa<ref>M. Grosicka, R. Śmietanka-Kruszelnicki, NSZZ „Solidarność” Region Świętokrzyski, w: NSZZ „Solidarność” 1980–1989, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, t. 6, Warszawa 2010, s. 737.</ref>.
| |
|
| |
| W 1990 r. na prawie 537 tys. zatrudnionych 232 tys. osób pracowało na posadach państwowych, zaś 304 tys. w sektorze prywatnym – w rolnictwie i poza nim (w województwie kieleckim istniało wówczas ponad 25 tys. niewielkich na ogół zakładów prywatnych)<ref>Rocznik statystyczny województw 1991, s. LVII.</ref>.
| |
|
| |
| Wraz z urbanizacją wzrastały zasoby mieszkaniowe województwa kieleckiego. W latach 1950-1970 zwiększyły się o 129%. Warunki mieszkaniowe w miastach województwa kieleckiego stopniowo się poprawiały. W 1960 r. na jedna izbę przypadało 2,15 mieszkańców, zaś w 1975 r już 1,4, przy czym na jedną osobę przypadło średnio 13,3 m² powierzchni. Największe osiedla powstały w tym czasie Radomiu i w Kielcach. Pięć lat później sytuacja uległa nieznacznej poprawie – na osobę przypadało wówczas 14,4 metra² powierzchni, a zagęszczenie spadło do 1,2 osoby na pokój. W połowie dekady lat osiemdziesiątych nadal oddawano do użytku ok. 20 izb w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców. W rezultacie w 1990 r. odpowiednie na osobę przypadało średnio 16,6 metra² mieszkania, przy współczynniki 1,08 lokatora na izbę<ref> I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie..., s. 699; Rocznik statystyczny województw 1976, s. 255; Rocznik statystyczny województw 1981, s. 331; Rocznik statystyczny miast 1985, red. W. Sadowski, L. Gradowski, K. Adamowicz-Kubas i in., Warszawa 1986, s. 87; Rocznik statystyczny województw 1991, s. 80.</ref>.
| |
|
| |
| Jednak w ślad za rozwojem budownictwa mieszkaniowego nie nadążały inwestycje w infrastrukturę miejską. Województwo kieleckie stale należało do rejonów o niskim standardzie komunalnym. W 1945 r. jedynie cztery miasta miały sieć wodociągową, zaś gazowa istniała tylko w Radomiu. W 1972 r. już 37 miast i osiedli miało wodociągi, zaś 24 kanalizację. Gaz był jednak doprowadzony jedynie do sześciu miejscowości. Wsie były zelektryfikowane w 86,5 proc.<ref>I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie..., s. 699.</ref>.
| |
|
| |
| W 1975 r., po reformie administracyjnej, miejska infrastruktura pozostawała słabo rozwinięta. Z wodociągów korzystało wówczas 75 proc. mieszkańców ośrodków miejskich, z kanalizacji – 61,4%, z sieci gazowej – 37,3%. Do 1980 r. odsetek użytkowników bieżącej wody wzrósł do 83,6%, kanalizacji do 69,8%, a sieci gazowej do 51,5%<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. XXXXIII, 274; Rocznik statystyczny województw 1981, s. 302.</ref>.W połowie dekady lat osiemdziesiątych jedynie Chęciny były w 100% podłączone do sieci wodociągowej. Większość miast mieściła się w przedziale 80-90% lokatorów korzystających z bieżącej wody, przy czym w Kazimierzy odsetek ten wynosił 35%, w Suchedniowie - 33%, zaś w Skalbmierzu – 22%. W miastach ok. 70% lokatorów mogło korzystać z sieci kanalizacyjnej, przy czym w Skalbmierzu i w Działoszycach nie było jej wcale<ref>Rocznik statystyczny miast 1985, s. 297.</ref>. Infrastruktura stopniowo była rozbudowywana i sytuacja się polepszała. W 1990 r. dostęp do bieżącej wody miało 90,2% mieszkańców miast województwa, do kanalizacji – 84,3%, a do sieci ciepłowniczo-gazowej – 80,2%, co oznacza, ze w tej akurat dekadzie nastąpił poważny postęp<ref>Rocznik statystyczny województw 1991, s. XLIII</ref>.
| |
|
| |
| Pensje mieszkańców województwa kieleckiego niezmiennie pozostawały na niskim w skali kraju poziomie. W 1980 r. przeciętna miesięczna płaca wynosiła 5294 zł - 91% średniej krajowej. W 1990 r. średnie zarobki mieszkańców województwa kształtowały się na poziomie 938,4 tys. zł, czyli nadal 91% średniej krajowej<ref>Rocznik statystyczny województw 1981, s. 66; Rocznik statystyczny województw 1991, s. 54.</ref>.
| |
|
| |
| Wynagrodzenia mieszkańców województwa kieleckiego ograniczały ich dostęp do dóbr luksusowych. W 1976 r. zarejestrowanych w nim było 19,5 tys. aut – ponad sześciokrotnie mniej niż w katowickim. W 1980 r. prywatnych samochodów było 44 tys., zaś dziesięć lat później 110,6 tys. Wzrost w ciągu kryzysowej dekady był zadem prawie trzykrotny, ale poziom motoryzacji i tak był w 1990 r. niemal sześciokrotnie mniejszy niż w województwa katowickim<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. 224; Rocznik statystyczny województw 1981, s. 272; Rocznik statystyczny województw 1991, s. 244.</ref>.
| |
|
| |
| Mieszkańcy województwa kieleckiego mieli też utrudniony dostęp do edukacji. W 1950 r. utworzono na jego terenie Wieczorową Szkołę Inżynierską, przekształconą w 1967 r. w Kielecko-Radomską Wyższą Szkołę Inżynierską. W 1969 powstała z kolei Wyższa Szkoła Nauczycielska, która uzyskała niebawem rangę Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Po reformie administracyjnej z 1975 r. na terenie województwa działały WSP i Politechnika Świętokrzyska. W roku akademickim 1980/1981 studiowało w nich ponad 7 tys. osób. Obok tych uczelni funkcjonowały punkty konsultacyjne uruchomione przez uczelnie z Krakowa, Lublina, Łodzi i Warszawy<ref>I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie..., s. 700; Rozwój społeczno-gospodarczy województwa kieleckiego w 40-leciu PRL, Kielce 1984, s. 55-56.</ref>.
| |
|
| |
| Jednak pod względem poziomu edukacji mieszkańców województwo kieleckie pozostało zapóźnione. W 1990 r. tylko 5,4% jego mieszkańców mogło się legitymować wyższym wykształceniem, średnie posiadało 23,0%, zawodowe – 20,8%, podstawowe – 41% zaś niepełne podstawowe lub żadne – aż 9,8%<ref>Rocznik statystyczny województw 1991, s. 29.</ref>.
| |
|
| |
| ==Gospodarka województwa kieleckiego==
| |
|
| |
| Tereny województwa mimo postępującej urbanizacji i industrializacji pozostały jednymi z ważniejszych jeśli chodzi o produkcję rolną. W południowo – wschodniej części województwa przeważały dobre gleby na podłożu lessowym, w Niecce Nidziańskiej także rędziny. Na pozostałych obszarach były głownie słabsze gleby bielicowe i płowe, zaś w Górach Świętokrzyskich – górskie. Ze względu na walory krajobrazowe, zwłaszcza na terenie Gór Świętokrzyskich, rozwijała się turystyka<ref>I. Dorocińska-Kwiatek, Województwo kieleckie..., s. 694-695.</ref>.
| |
|
| |
| W 1972 r. województwo kieleckie dostarczyło 4,2% produkcji przemysłowej i ok. 6,5% rolniczej w skali kraju. Najsilniej uprzemysłowione były rejony leżały w obrębie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (górnictwo i przetwórstwo od XVIII-XIX w.) i utworzonego w okresie międzywojennym Centralnego Okręgu Przemysłowego. Procesy industrializacji wzmogły się po 1950 r. W latach 1950-1972 zatrudnienie w przemyśle wzrosło trzykrotnie. Zbudowano wówczas: kopalnię siarki w Grzybowie, elektrownię „Kozienice” w Świerzawach Górnych, Fabrykę Samochodów Ciężarowych w Starachowicach, Zakłady Chemiczne w Kielcach, hutę szkła w Sandomierzu. Rozbudowano też istniejące zakłady – metalowe w Radomiu i w Kielcach (produkujące m.in. sprzęt gospodarstwa domowego). W całej Polsce zbywano wyroby Zakładów Wyrobów Nożowniczych „Gerlach” z Drzewicy, a Radomska Wytwórnia Telefonów uzyskała rangę monopolisty w wytwarzaniu sprzętu telekomunikacyjnego w Polsce. W Radomiu uruchomiono fabrykę domów, na potrzeby której okoliczne zakłady kamienia budowlanego dostarczały m. in materiałów ściennych. Na bazie surowców miejscowego wapienia tworzono cementownie. W Ostrowcu i Opocznie funkcjonowały zakłady materiałów ogniotrwałych, w Radomiu wytwórnia papierosów. W Pińczowie, Dwikozach, Lipsku, Radomiu zlokalizowany był przemysł przetwórstwa warzyw i owoców. Starymi tradycjami mogły się pochwalić huty - m.in. w Ostrowcu Świętokrzyskim<ref>Tamże, s. 696-697.</ref>.
| |
|
| |
| Kieleckie było krajowym potentatem w branży sprzętu AGD - w 1970 r. produkowało 60,8% wytwarzanych w Polsce pralek i wirówek. Ponadto na jego terenie powstawało 23% krajowej produkcji samochodów ciężarowych i ciągników, 100% cegły wapienno-żużlowej i 22,5% maszyn do obróbki metali. Wraz wydzieleniem województwa radomskiego produkcja kieleckiego przemysłu obniżyła się do 43,9 proc krajowej produkcji wirówek i lodówek oraz 80% cegły wapienno-żużlowej. Wzrósł za to udział w produkcji maszyn do obróbki metali do 43,9% Na stałym poziomie pozostawał udział w wytwarzaniu samochodów ciężarowych<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. 109.</ref>.
| |
|
| |
| W drugiej połowie dekady lat siedemdziesiątych województwo kieleckie zachowało pozycję jednego z głównych producentów samochodów ciężarowych (w segmencie średnio tonażowych było wręcz monopolistą), posiadało poważny udział w produkcji silników wysokoprężnych, materiałów budowlanych (wytwarzało m.in. 93% gipsu produkowanego w kraju. Rozbudowano hutę w Ostrowcu Świętokrzyskim, Fabrykę Samochodów Ciężarowych w Starachowicach oraz zbudowano Zakład Łożysk Tocznych. Inwestowano też w rozwijający się stale przemysł przetwórczy (m.in. Kombinat Mięsny w Starachowicach)<ref>J. Stański, Województwo kieleckie, w: Rocznik polityczny i gospodarczy 1978, red. M. Bednarkiewicz, T. Brzóska, I. Kaczmarska i in., Warszawa 1979, s. 619-620.</ref>. Pod koniec dekady lat osiemdziesiątych XX w. województwo kieleckie wyróżniał jedynie monopol w wytwarzaniu cegieł wapienno-żużlowych (100% produkcji krajowej) i wysoki udział w produkcji wapna (37%)<ref>Rocznik statystyczny województw 1991, s. 189.</ref>.
| |
|
| |
| Infrastruktura transportowa rozwijała się powoli, przy czym w jej rozbudowie nie pomagał niski poziom wyjściowy. W 1975 r. w województwie kieleckim eksploatowano 7,8 km linii kolejowych na 100 km². Sieć dróg nawierzchni twardej także nie była gęsta – średnia wartość wynosiła 61,5 km/100 km². W 1980 r. gęstość sieci kolejowej wzrosła do 8,7 km/100 km², a drogowej do 64 km/100 km². W 1990 r. średnia gęstość wykorzystywanych linii kolejowych kształtowała się na poziomie 6,4 km/100 km² linii kolejowych. Sieć dróg o utwardzonej nawierzchni wzrosła do 84,6 km/100 km²<ref>Rocznik statystyczny województw 1976, s. XXXXII; Rocznik statystyczny województw 1981, s. XXXVI; Rocznik statystyczny województw 1991, s. XXXVIII.</ref>.
| |
|
| |
| ==Władze partyjne i administracyjne województwa kieleckiego==
| |
|
| |
| Życie polityczne w województwie kieleckim, podobnie jak w całej Polsce, toczyło się pod dyktando PZPR, zawiadującej rozbudowanym systemem nomenklatury i uprawnieniami decyzyjnymi w stosunku do administracji oraz instytucji przemysłowych. Jak w całym kraju cechowały je sztuczność, blichtr i próby mobilizacji społeczeństwa wokół akcji politycznych organizowanych przez miejscowe władze partyjne (wybory, święta państwowe, itp.). Zwierzchnicy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Kielcach nigdy nie uzyskali w centralnych władzach partyjnych rangi porównywalnej z sekretarzami KW PZPR w Katowicach. Jedynie Wiesław Wicha, po odejściu z Kielc do Warszawy, zrobił polityczną karierę.
| |
|
| |
| '''Sekretarze KW PZPR w Kielcach'''
| |
| *Jan Kozłowski XII 1948 – VI 1949
| |
| *Wiesław Wicha VI 1949 - VII 1950
| |
| *Jan Kowarz VII 1950 – IV 1951
| |
| *Stanisław Pawlak IV 1951 – II 1953
| |
| *Stanisław Krupa II 1953 – VIII 1955
| |
| *Franciszek Wachowicz 1955 – XII 1968
| |
| *Tadeusz Rudolf I XII 1968 – XI 1972
| |
| *Aleksander Zarajczyk XI 1972- XII 1979
| |
| *Witold Gadomski I 1980 – VI 1981
| |
| *Maciej Lubczyński VI 1981 – X 1986
| |
| *Jarosław Motyka X 1986 – I 1990 (?)<ref>Lista sekretarzy KW PZPR w Kielcach opracowana przez E. Krężołek, materiał niepublikowany.</ref>.
| |
|
| |
| Zwierzchnicy kieleckiej administracji, do 1973 r. przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej, a następnie wojewodowie, byli ściśle podporządkowani władzom PZPR. Zwraca natomiast uwagę, ze w latach 1950-1954 funkcje jej zwierzchników sprawowali działacze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Nie miało to istotnego znaczenia, bowiem ZSL ściśle realizowało wytyczne PZPR. Od jesieni 1954 r. administracją zawiadywali jedynie członkowie partii rządzącej.
| |
|
| |
| '''Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach'''
| |
|
| |
| *Jan Bąk V 1950 – V 1951
| |
| *Ignacy Klimaszewski V 1951 – XII 1952
| |
| *Stefan Dybowski XII 1952 – IX 1954
| |
| *Tadeusz Żabiński IX 1954 - VIII 1956
| |
| *Stanisław Bąk-Dzierżyński X 1956 – II 1958
| |
| *Czesław Domagała II 1958 – III 1965
| |
| *Antoni Mierzwiński III 1965 – IV 1968
| |
| *Aleksander Zarajczyk IV 1968 – XII 1973
| |
|
| |
| '''Wojewodowie kieleccy'''
| |
|
| |
| *Antoni Połowniak XII 1973 – V 1975
| |
| *Józef Stański 1975 – 1980
| |
| *Włodzimierz Pasternak 1980 – 1990<ref>Wojewodowie kieleccy, publ. internetowa, adres: http://www.kielce.uw.gov.pl/pl/wojewodztwo/historia-regionu/150,Wojewodowie-po-roku-1945.html), dostęp 7 X 2013 r.</ref>.
| |
|
| |
| ==Opozycja polityczna w województwie kieleckim==
| |
|
| |
| W województwie kieleckim do 1980 r. działalność opozycyjną prowadziły nieliczne grupki lub pojedyncze osoby. W 1976 r., na fali czerwcowych strajków, przerwały na krótko pracę dwa zakłady. Już w następnym roku kilku kielczan zaczęło utrzymywać kontakty z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz ze Studenckim Komitetem Oporu w Krakowie. W sierpniu i wrześniu przez teren województwa przetoczyła się fala strajków, których efektem było powstanie niezależnych struktur związkowych, które od 24 września funkcjonowały w ramach Oddziału Świętokrzyskiego NSZZ „Solidarność”. Od listopada 1980 r. strukturami związkowymi (niebawem przekształconymi w Region Świętokrzyski) kierował Mirosław Domińczyk. Powstał też NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych<ref>M. Grosicka, R. Śmietanka-Kruszelnicki, NSZZ „Solidarność”..., s. 738-742, 745.</ref>.
| |
|
| |
| Na I Walnym Zebraniu Delegatów Regionu Świętokrzyskiego, które odbywało się latem 1981 r. przewodniczącym Regionu został Marian Jaworski. W efekcie wprowadzenie stanu wojennego kierownicze struktury związkowe zostały rozbite. Do 15 grudnia 1981 r. zlikwidowano też ogniska strajkowe<ref>Tamże, s. 761,763, 773-777. </ref>.
| |
|
| |
| Opór kontynuowały zakonspirowane grupy działaczy. Przejawiał się w wydawaniu prasy, odezw, akcjach ulotkowych i plakatowych, organizowaniu manifestacji patriotycznych. Regionalny ośrodek kierujący konspiracją powstał w 1986 r. w postaci Tymczasowej Rady Solidarności Regionu Świętokrzyskiego. W 1988 r. TRS przekształciła się w Tymczasowa Komisję Wykonawczą. W maju 1989 r. wyłonił się z niej Tymczasowy Zarząd Regionu Świętokrzyskiego. Na jego czele stanął ponownie Jaworski. Wcześniej, w kwietniu, powstał Komitet Obywatelski NSZZ „Solidarność” Regionu Świętokrzyskiego, którym kierował Jerzy Stępień. W wyborach z 4 czerwca 1989 r. wszyscy kandydaci KO zdobyli mandaty poselskie oraz senatorskie<ref>Tamże, s. 781, nast.</ref>.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==Bibliografia==
| |
|
| |
| #Berus S., Strug K., Ziemia kielecka, Kielce 1971.
| |
| #Polska. Zarys Encyklopedyczny, red. S. Puchała, H. Bonecki, W. Kryszewski i in., Warszawa 1974.
| |
| #Rocznik Statystyczny 1950, Warszawa 1951.
| |
| #Rocznik Statystyczny 1956, Warszawa 1956.
| |
| #Rocznik statystyczny województw 1976.
| |
| #Rocznik statystyczny 1966, red. E. Krzeczkowska, B. Askanas, A. Junak i in., Warszawa 1966.
| |
| #Rocznik statystyczny 1971, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, A. Junak i in., Warszawa 1971.
| |
| #Rocznik statystyczny województw 1981, red. E. Krzeczkowska, L. Gradowski, T. Kania i in., Warszawa 1981.
| |
| #Rocznik statystyczny 1986, red. W. Sadowski, L. Gradowski, K. Adamowicz-Kubas i in., Warszawa 1986.
| |
| #Rocznik statystyczny województw 1991, red. B. Wyżnikiewicz, K. Lutostański, M. Bulak i in., Warszawa 1991.
| |
| #Rocznik polityczny i gospodarczy 1978, red. M. Bednarkiewicz, T. Brzóska, I. Kaczmarska i in., Warszawa 1979.
| |
| #Dziennik Ustaw nr 28 z 1950 roku.
| |
| #Dziennik Ustaw nr 17 z 1975 roku.
| |
| #Dziennik Ustaw nr 23 z 1976 roku.
| |
| #Dziennik Ustaw nr 26 z 1979 roku.
| |
| #Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach nr 26 z 1972 roku.
| |
| #„Monitor Polski” nr 41 z 1989 roku.
| |
| #NSZZ „Solidarność” 1980–1989. Tom 6. Polska Południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.
| |
| #Uchwała nr 162 Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1989 r. w sprawie utworzenia miasta Kunów w województwie kieleckim.
| |
| #Uchwała nr 163 Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1989 r. w sprawie utworzenia miasta Sędziszów w województwie kieleckim.
| |
| #Województwo Śląskie 1945-1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007.
| |
|
| |
| ==Przypisy==
| |
|
| |
| <references/>
| |
