Tekst źródłowy strony De La Valette d’Uclaux

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 9 (2022)]]

Autor:[[dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki]]

::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 9 (2022)|TOM: 9 (2022)]]
[[Plik:Lavalette-Uclaux herb.jpg|300px|thumb|right|opracował Arkadiusz Kuzio-Podrucki ]]
Śląski ród arystokratyczny pochodzenia francuskiego. Związany ze [[Śląsk|Śląskiem]] od drugiej połowy XVIII wieku do końca XIX wieku. Główną ich posiadłością na Śląsku był majątek Karłuszowiec<ref> niem. Carlshof, dziś część Tarnowskich Gór.</ref>. W 1768 roku uzyskali tytuł francuskich hrabiów, potwierdzony w 1788 roku w Prusach i w 1795 roku w Austrii. Ród wygasł w linii męskiej ze śmiercią hrabiego Józefa w 1857 roku. Jego córka, hrabianka Matylda, zmarła w 1892 roku jako ostatnia z rodu.

==Dzieje rodu==

Rodzina wywodzi się z południowej Francji, z Langwedocji<ref>Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a. d. Lahn 2004, s. 96.</ref>. Najdawniejszym znanym jej przedstawicielem był szlachetny Guillaume (Wilhelm) Jouary d’Uclaux (nazwisko pisane także jako „du Claus”), żyjący na pocz. XV wieku. Udokumentowana genealogia rodu rozpoczyna się od Roberta Jouary’ego d’Uclaux<ref>Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>, którego syn Julian był  dziedzicem i panem dóbr Cailaret w Langwedocji. Ich potomek Ludwik potwierdził w 1669 roku swe szlachectwo przed sądem królewskim w Montpelier. On też przyjął drugie nazwisko „de La Valette” po ślubie z Delfiną de Vissec de Latude (la Tude), dziedziczką dóbr La Valette<ref> Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860, s. 182.</ref>. 

Antoni, wnuk Ludwika d’Uclaux de la Valette, senior de Labaume de La Valette et Cailaret, był porucznikiem królewskim (gubernatorem) prowincji Langwedocji. Wraz z armią marszałka Karola Ludwika Augusta Fouqueta (od 1748 r. księcia de Belle-Isle) brał udział w kampanii w Czechach (wojna o sukcesję austriacką 1740-1748), podczas której dostał się do niewoli.
W sierpniu 1768 roku Antoni uzyskał od króla Francji i Nawarry Ludwika XV de Bourbon dziedziczny tytuł  francuskiego hrabiego<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475.</ref>.

==Genealogia==


[[Plik:La valettte-kreski-22-08-08.jpg|3100px|thumb|center|opracował Arkadiusz Kuzio-Podrucki]]


==Dzieje rodu na Śląsku==

W 1744 r. w Pradze ożenił się z pochodzącą ze Śląska Marią Franciszką hrabianką von Sobeck und Kornitz, córką Karola Henryka pana na [[Koszęcin|Koszęcinie]] i [[Ujazd|Ujeździe]]<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475; F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905, s. 82. Tamże jako dama austriackiego Orderu Krzyża Gwiaździstego. Informacja ta nie znajduje jednak potwierdzenia w publikowanych wykazach dam tego orderu w np. „Wienerisches Diarium” z lat 1713-1754, „Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” z lat 1719-1752.
Damami tego orderu były: jej matka Maksymiliana hrabina Sobeck z d. hrabianka de Verdugo – 3 V 1718 r. („Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” Wien 1719, pag. 322) oraz młodsza siostra Leopoldyna, żona hrabiego Henckel von Donnersmarck – 14 IX 1745 r. (, „Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” Wien 1746, pag. 64.</ref>. Rok później szwagrem dla nowej pani de La Valette d’Uclaux, jako mąż hrabianki Leopoldyny von Sobeck und Kornitz, został [[Franciszek Ludwik Henckel von Donnersmarck|Franciszek Ludwik hrabia Henckel von Donnersmarck]] pan [[Bytom|Bytomia]]<ref> S. Krupa, A. Harkawy, Właściciele koszęcińskiego pałacu oraz ich siedziba w okresie od XVII wieku do 1945. Zarys dziejów, Koszęcin 2019, s. 69, 87 (tu de La Valette d’Uclaux błędnie z tytułem książęcym).</ref>. Hrabia Henckel von Donnersmarck niedługo potem kupił podtarnogórski folwark „Dorota”, nazwany Carlshof – Karłuszowiec<ref> J. Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927, s. 230.</ref>. <ref> Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a.d.Lahn 2004, s. 96.</ref>

Syn Antoniego i Marii Franciszki, Karol Bernard Antoni Franciszek a Paulo, urodził się 27 kwietnia 1748 roku. Z Marianną von Gersdorf ożenił się 12 lipca 1774 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475.</ref>, która była jego powinowatą. On był siostrzeńcem hrabiny [[Leopoldyna Henckel von Donnersmarck|Leopoldyny Henckel von Donnersmarck]] (z domu hrabianki von Sobeck und Kornitz), a ona siostrzenicą hrabiego Franciszka Ludwika z Karłuszowca. 

[[Plik:1920px-Pałac na Karłuszowcu w Tarnowskich Górach (1).jpg|400px|thumb|right|Pałac na Karłuszowcu w Tarnowskich Górach. Autor: Gabriel Wilk]]

Karol w 1777 roku od pruskiego króla [[Fryderyk II Hohenzollern|Fryderyka II Wielkiego]] otrzymał tytuł szambelana<ref> Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1821, Berlin 1821, s. 6.</ref>. Służył w stopniu rotmistrza w Regimencie Huzarów von Köhlera<ref> Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1795, Berlin 1795, s. 8.</ref>. Do hrabiów de La Valette należały na Śląsku dobra Krępa koło [[Szprotawy]] oraz [[Gwoździany]] i [[Zborowskie]] koło [[Lubliniec|Lublińca]]<ref> Konrad Blažek: Der Abgestorbene Adel der Preussischen Provinz Schlesien, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Bd 6, Abt. 8), Theil 1, Nürnberg 1887, s. 60.</ref>. Mieli posiadłości także w Galicji. 10 września 1777 roku w Karłuszowcu urodził się Karolowi i Mariannie syn, Józef Łazarz Karol Antoni<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>.

Karol i Marianna uczestniczyli w życiu towarzyskim tarnogórskiej szlachty i okolicznych arystokratów. Latem 1788 roku przybył po raz pierwszy do [[Tarnowskie Góry|Tarnowskich Gór]] król pruski, [[Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern]]. Wraz z księciem następcą tronu - przyszłym królem [[Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern|Fryderykiem Wilhelmem III]] - zobaczył cud ówczesnej techniki, czyli maszynę ogniową, zainstalowaną w [[Fryderyk (Friedrichschächte) - kopalnia węgla kamiennego|kopalni „Fryderyk”]]. Przewodnikiem monarchy był hrabia [[Fryderyk Wilhelm von Reden]], dyrektor Wyższego Urzędu Górniczego z Wrocławia. Podczas tej wizyty obecny był także hrabia Karol de La Valette z żoną Marianną oraz jej wuj, hrabia [[Łazarz III Henckel von Donnersmarck]] z [[Siemianowice Śląskie|Siemianowic]] z żoną Antoniną (z domu hrabianką Praschma)<ref> Das Goldene Buch von Tarnowitz, Breslau 1913, s. 8. Polskie tłumaczenie i opracowanie: Złota Księga Tarnowskich Gór, t. II, Tarnowskie Góry 1994, s. 7.</ref>. 

Hrabia Karol i hrabina Marianna mieszkali wówczas w Karłuszowcu. Do 1792 roku przebywała tam hrabina Leopoldyna Henckel von Donnersmarck, ciotka Marianny. Nie wiadomo jednak, czy hrabiowie de La Valette d’Uclaux byli dzierżawcami tego majątku czy tylko rezydentami, zamieszkującymi dzięki zgodzie hrabiego [[Łazarz III Henckel von Donnersmarck|Łazarza III Henckel von Donnersmarck]], który sam mieszkał z rodziną w Siemianowicach.

W Berlinie 18 czerwca 1784 roku król pruski nadał hrabiom de La Valette d’Uclaux śląski inkolat, a 23 marca 1788 roku potwierdził ich francuski tytuł hrabiowski<ref> Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a.d.Lahn 2004, s. 96.</ref>. Austriackie potwierdzenie tytułu hrabia Karol uzyskał w 1795 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 28, Gotha 1855, s. 452.</ref>. 

Karol i Marianna mieli dziewięcioro dzieci. Brak informacji o miejscu urodzenia tylko najstarszej córki, t.j. Franciszki a Paulo. Wszyscy pozostali – cztery córki i czterej synowie – przyszli na świat w Karłuszowcu. Z tej gromady dwóch synów i jedna córka zmarło w dzieciństwie. 

Hrabina Marianna zmarła w 1811 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 476-477.</ref>. Została pochowana na tarnogórskim cmentarzu za gliwicką bramą. Jej nagrobek widział jeszcze w okresie międzywojennym tarnogórski kronikarz Jan Nowak. Informację o nim zamieścił w swojej <i>Kronice miasta i powiatu...</i>: „Na cmentarzu św. Anny, kilka kroków od grobowca rodziny Łukasików po lewej stronie znajduje się grobowiec kryty żelazną płytą hrabiny Marji Anny Duclas de Lavalette, z domu baronów von Gersdorf urodz. 8 lutego 1756, zmarła 25 lipca 1811 r.”<ref>J. Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927, s. 173.</ref>. Hrabia Karol pod koniec życia mieszkał w wielkopolskim pałacu Rydzyna. Tam zmarł w 1821 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475. Jako „auf Schloss Reitzen” także w: Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1821, Berlin 1821, s. 6.
Pałac Rydzyna należał do książąt Sułkowskich. Przyjąć zatem należy, że zamieszkiwał ale nie posiadał tej rezydencji.</ref>.

Najstarszy syn hrabiego Karola, Józef w pruskiej armii dosłużył się stopnia rotmistrza. Ożenił się w wieku 31 lat z baronówną Wilhelminą von Saurma-Jeltsch. Spośród ich dzieci jedyny syn, Konstanty zmarł w wieku zaledwie dwóch lat. Wieku dojrzałego dożyły córki: Matylda, Anna, Józefina, Karolina i Hortensja<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>.

Młodszy brat Józefa, Antoni osiadł w Galicji, pracując jako urzędnik. Wpierw jako kancelista powiatowy m.in. w Kielcach i Tarnowie. W późniejszych latach był sekretarzem powiatowym m.in. w Myślenicach, Wadowicach, Jaśle, a od połowy lat 20-tych w Stryju<ref> Schematismus für die Königreiche Galizien und Lodomerien, wydania z lat: 1817-1835.</ref>. Ożenił się z Polką Felicją Aczkiewicz. Zmarł w Stryju (dziś Ukraina) w 1835 roku.<ref> F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905, s. 82. W pracach tych jest informacja, że otrzymał tytuł ces-kr. podskarbiego oraz pełnił funkcję starosty w Stryju. Faktycznie był tam sekretarzem powiatowym. W austriackich wykazach urzędniczych brak potwierdzenia nadania Antoniemu tytułu ces-kr. podskarbiego, zob. np.: Kalender zum Gebrauche des Oesterreichisch-kaiserlichen Hofes für das Jahr 1835, Wien 1835, s. 91-104; Kalender zum Gebrauche des Oesterreichisch-kaiserlichen Hofes für das Jahr 1835, Wien 1836, s. 91-104.</ref> Wdowa po nim hrabina Felicja zmarła w 1871 roku. Z ich dwóch córek, rodziców przeżyła młodsza Angelika, żona Józefa Pokusińskiego<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 74, Gotha 1901, s. 461.</ref>.

Hrabina Wilhelmina de La Valette d’Uclaux, de domo hrabianka Saurma-Jeltsch, zmarła w 1856 roku. Hrabia Józef kilkanaście miesięcy po niej - 22 grudnia 1857 roku. Wraz z jego śmiercią ród hrabiów de La Valette d’Uclaux wygasł w linii męskiej<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 32, Gotha 1859, s. 476-477.</ref>. Ich najstarsza córka, Matylda była najdłużej żyjącą przedstawicielką rodu. Nigdy nie wyszła za mąż. Ostatnie lata życia mieszkała we Wrocławiu. Tam zmarła na początku jesieni 1892 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 67, Gotha 1894, s. 586.</ref>.

==Bibliografia==
#Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860
#Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 28-74, Gotha 1855-1901
#F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905

==Przypisy==
<references/>