Tekst źródłowy strony Śląski reportaż radiowy po 1989 roku

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Kultura i sztuka]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria: Tom 5 (2018)]]

Autor: [[dr Monika Białek]]

::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 5 (2018)|TOM: 5 (2018)]]

Śląski reportaż [[Radio|radiowy]]<ref>Zaprezentowana poniżej egzemplifikacja dotyczy Górnego Śląska i Zagłębia oraz działań dziennikarzy związanych z rozgłośnią Polskiego Radia w Katowicach.</ref> funkcjonował na antenie Rozgłośni [[Radio Katowice|Polskiego Radia Katowice]] od początku jej istnienia. Początkowo jako tekst literacki, odczytywany przed mikrofonem, po wojnie w formie dźwiękowej. Wśród śląskich reportażystów radiowych należy wymienić: Wilhelma Szewczyka, Aleksandra Widerę (literaci zatrudnieni w redakcji literackiej katowickiej rozgłośni), Krystynę Broll-Jarecką, Wacława Horoszkiewicza, Leopolda Kurka, Eugeniusza Łabusa, Aleksandra Trzaskę, Agatę Wojterzankę<ref>Zob. Na śląskiej fali 1927-1977, Katowice 1977.</ref>. 

==Historia audycji==

Po 1989 roku, wraz z transformacją, następują zmiany w polskiej radiofonii. Zaczęły pojawiać się prywatne rozgłośnie radiowe, a publiczne rozgłośnie regionalne przekształciły się w spółki skarbu państwa. Oznaczało to konieczność rywalizacji z konkurencją, wypracowywanie zysków, pozyskiwanie środków na produkcję programu radiowego. To wszystko miało wpływ na kondycję reportażu dźwiękowego, ponieważ jego produkcja jest czasochłonna i kosztowna. W śląskiej rozgłośni nie powołano redakcji reportażu, ani redakcji literackiej i jak zauważa Janina Jankowska: ‘’W Katowicach Anna Sekudewicz dość samotnie idzie drogą (…) dużych audycji typu feature, w których z różnych stron bada moment, gdy człowiek dokonuje zasadniczych wyborów’’<ref> J. Jankowska, Sztuka reportażu radiowego, w: 70 lat Polskiego Radia, red.  B. Górak-Czerska, S. Jędrzejewski, Warszawa 1996, s. 110.</ref>. Anna Sekudewicz jest pomysłodawczynią cyklicznej audycji, w całości poświęconej reportażowi radiowemu – „Trzy kwadranse z reportażem”: ‘’(…) to autorski program Anny Sekudewicz prezentowany na antenie Radia Katowice już od ponad 20 lat. Słuchacze mogą dzięki niemu poznać najlepsze, katowickiego radia jak i przez twórców tego gatunku z całego kraju’’<ref>https://www.radio.katowice.pl/audycje,9,Spotkanie-z-reportazem.html#.XDYil9JKhdg [data dostępu: 2.XII.2018]</ref>. Po emisji reportażu słuchacze byli zapraszani do dyskusji. Program był emitowany przez 25 lat, od września 1991 roku do września 2016 roku. Cykliczność audycji służyła popularyzacji tego radiowego gatunku, było to miejsce gdzie reportażyści z całej Polski mogli opowiedzieć o pracy nad dziełem audialnym i bezpośrednio skonfrontować się z odbiorcami. Audycja stała się także miejscem debiutu wielu młodych reportażystów z katowickiej rozgłośni.

==Nagrodzone reportaże==

Poniższe zestawienie obejmuje najistotniejsze nagrody przyznawane za reportaże dźwiękowe w konkursach organizowanych przez Polskie Radio oraz (jak w przypadku Prix Italia) wymagające nominacji Polskiego Radia<ref>Reportaże radiowe katowickich reportażystów wielokrotnie reprezentowały polską radiofonię na arenie międzynarodowej. Oznacza to, że przeszły preselekcję w Polsce i przez mistrzów gatunku zostały uznane za najlepsze w kraju. Reportaże Anny Sekudewicz  20-krotnie były nominowane do konkursów międzynarodowych.   </ref>. 
{| class="wikitable"
! Konkurs
! Rok
! Reportaż
|-
| rowspan=2|Prix Italia*
| 1990
| Anna Sekudewicz, Marek Mierzwiak, ‘’Użyto broni’’  (Special Mention)
|-
| 2004
| Anna Sekudewicz, Anna Dudzińska ‘’Cena pracy’’ (Prix Italia w kat.: Dokument wydarzeniowy)
|-
| rowspan=9|Polska i Świat **
| 1991
| Krystyna Bochenek ‘’Dobry sen Galiny’’ (I nagroda)
Anna Sekudewicz ‘’Gertruda i Ber - imiona losu’’ (wyróżnienie)
|-
| 1992
| Anna Sekudewicz, Janina Jankowska  ‘’Lęk’’ (II nagroda w kat. Monolog)
|-
|1993
| Anna Sekudewicz, Krystyna Bochenek, ‘’Mój mąż Zdzisiek’’ (III nagroda w kat. Reportaż i Dokument)
|-
|1994
| Anna Sekudewicz, ‘’Korzenie’’ (I nagroda w kat. Reportaż i Dokument oraz dla Beaty Kasztelaniec za reżyserię i Jacka Kurkowskiego za realizację akustyczną )
Wojciech Skowroński, ‘’Kominiada’’ (II nagroda, kat. Krótkie formy reportażowe)
|-
|1995
| Anna Sekudewicz, Krystyna Bochenek, ‘’Odkupienie’’ (wyróżnienie w kat. Reportaż i Dokument)
|-
| 1996
| Anna Sekudewicz, ‘’To się zdarzyło na Zaolziu’’ (III nagroda, kat. Reportażu i Dokumentu)
|-
| 1998
| Maria Pańczyk, Anna Musialik, ‘’Śni mi się po polsku’’ (wyróżnienie, kat. Reportażu i Dokumentu)
Anna Sekudewicz, ‘’Tonia’’ (III nagroda, kat. Monolog)	
|-
| 2001
| Anna Sekudewicz, ‘’Wdowa’’ (I nagroda, kat. reportaż o walorach literackich i audycja dokumentalna)<ref>Reportaż był nominowany do Prix Italia w 2002 roku, znalazł się w ścisłej czołówce, wśród trzech najlepszych reportaży w konkursie.</ref>
Jacek Kurkowski,  ‘’Wdowa, Bez pracy bez płacy’’ (nagroda za realizację)
Anna Dudzińska, ‘’Bez pracy bez płacy’’ (I nagroda, kat. reportaż nt. wydarzeń bieżących)
|-
| 2002
| Anna Sekudewicz, ‘’Adopcja na wieczność’’ (III nagroda, kat. reportaż poszukujący: wydarzeniowy, akcji, śledczy i …)
|-
| rowspan=6| MELCHIORY ***
| 2004
| Anna Dudzińska, ‘’Ulice węglowe’’ ( Premiera Roku)
|-
| 2005
| Anna Sekudewicz (Radiowy Reportażysta Roku)
|-
| 2006
| Jacek Kurkowski (Nagroda Specjalna Studia Reportażu i Dokumentu)
|-
| 2007
| Jadwiga Woźnikowska, Wojciech Skowroński, ‘’Portret rodzinny we wnętrzu’’ (Premiera Roku)
|-
| 2014
| Anna Dudzińska, ‘’Nieidealna piosenka’’ (Premiera Roku)
|-
| 2015
| Anna Dudzińska (Radiowy Reportażysta Roku)
|-
| rowspan=5| GRAND PRIX KRRiTV
| 2001
| Katarzyna Widera, Jacek Filus, ‘’Z Polski do Polski’’
|-
| 2003
| Anna Sekudewicz, Anna Dudzińska ‘’Zło czai się na dole’’
|-
| 2004
| Józef Wycisk, ‘’Kiedy śmierć pomaga żyjącym’’
|-
| 2007
| Anna Sekudewicz, ‘’Tajemnica czaszki z Katynia’’
|-
| 2017
| Anna Dudzińska, ‘’Wyspa’’ (Nagroda Specjalna)
|-
| Grand Prix Prezesa Polskiego Radia
| 2008
| Anna Dudzińska, ‘’Ja ojciec, ja syn’’
|-
| rowspan=2| Konkurs Stypendialny im. J. Stwory *****
| 1997
| Anna Dudzińska, ‘’Był sobie człowiek z Bojszów’’
|-
| 2017
| Ewelina Kosałka-Passia, ‘’Między schodami’’
|}
 *najważniejszy na świecie festiwal sztuki radiowej i telewizyjnej
 **najważniejszy Ogólnopolski Konkurs Reportażystów Radiowych organizowany w Polsce
 ***nowa formuła Ogólnopolskiego Konkursu Reportażystów, integrująca reportażystów radiowych, prasowych i telewizyjnych (nazwa pochodzi od imienia Melchiora Wańkowicza)
 ****konkurs stypendialny, kierowany do młodych reportażystów, którzy nie ukończyli 35 lat
'''
Inne nagrody dziennikarskie (wybrane)'''
{| class="wikitable"
! Konkurs
! Rok
! Reportaż
|-
| Konkurs "Jeden dzień z życia Polaka 31 sierpnia 2001r." – nagroda  ufundowana przez dziennikarzy (m.in. Ryszarda Kapuścińskiego, Wojciecha Giełżyńskiego, Małgorzatę Szejnert i Janusza Głowackiego)
| 2001
| Anna Sekudewicz, Marek Mierzwiak, ‘’Użyto broni. 20 lat później’’ (wyróżnienie)
|-
| rowspan=2| Ogólnopolski Konkurs Dziennikarski im. K. Bochenek
| 2012
| Ewa Niewiadomska, ‘’Perły Barbary’’ (II nagroda)
|-
| 2013
| Ewa Niewiadomska, ‘’Zbudowani z dźwięków’’ (wyróżnienie)
|-
| Konkurs o Polsko-Niemiecką Nagrodę im. T. Mazowieckiego
| 2012
| Anna Sekudewicz, ‘’Miłość, która leczy’’ (nominacja)
|-
| Konkurs URTI (International of Radio and Television Union) w Paryżu
| 2016
| Anna Sekudewicz, Anna Dudzińska, ‘’Wojtek’’ (wyróżnienie)
|-
| Konkurs IPN na Najlepszą Audycję Historyczną Roku
| 2017
| Anna Sekudewicz, Jan Smyk, ‘’Komisarz Jerzy’’ (nagrodę w kategorii „Historia regionalna”)
|-
| rowspan=3| Grand PiK (Międzynarodowy Konkurs Artystycznych Form Radiowych i Warsztatów Sztuki Radiowej)
| 2008
| Józef Wycisk, ‘’Tryptyk śląski. Starzyk’’ (kat. neoreportaż)
|-
| 2014
| Anna Dudzińska, ‘’Nieidealna piosenka’’
|-
| 2018
| Ewelina Kosałka-Passia, ‘’Między schodami’’
|}

==Tematyka<ref> Poniższe zestawienie zawiera jedynie wybrane realizacje.</ref>==

W swoich dziełach audialnych, reportażyści Radia Katowice dokumentują obraz zmieniającego się regionu. [[Górny Śląsk]], do tej pory kojarzony głównie z górnictwem, zmienia swe oblicze. Dziennikarze radiowi z uwagą dokumentują nie tylko odchodzące w niebyt tradycje i lokalne zwyczaje, ale również rejestrują nastrój niepokoju i lęku przed nadchodzącą niedookreśloną przyszłością. Przeciwwagą dla zamierającego górnictwa stała się gwara śląska, która rozkwitła po 1989 roku. Dzięki, między innymi katowickiej rozgłośni, odradza się mowa [[Ślązacy|Ślązaków]], staje się wyznacznikiem tożsamościowym, czynnikiem spajającym i jednocześnie wyodrębniającym, a nawet modą. Odrodzeniu  gwary śląskiej przysłużył się coroczny konkurs „Po naszymu, czyli po śląsku”, organizowany od 1993 roku na antenie Radia Katowice. Pomysłodawczynią imprezy jest Maria Pańczyk, dziennikarka radiowa. Uczestnicy walcząc o tytuł „Ślązaka Roku” prezentują pięciominutowe monologi w gwarze śląskiej. Dumą regionu stała się „śląska medycyna” pojmowana zarówno jako myśl naukowa jak i infrastruktura szpitalna. Poczesne miejsce śląskiej medycyny dobrze dokumentuje seria reportaży i audycji tworzonych przez Krystynę Bochenek<ref>Autorka „Magazynu Medycznego”, który prowadziła w Radiu Katowice.</ref>. Dobrze wyposażone kliniki i szpitale górnicze stały się miejscami wielu prekursorskich zabiegów medycznych, m.in.: pierwszego w Polsce udanego przeszczepu serca, jedno z pierwszych na świecie przeszczepień twarzy.  Do dziś śląskie ośrodki medyczne to czołowe placówki lecznicze w kraju. Ich wyjątkowość także została utrwalona przez dziennikarzy radiowych. [[Śląsk]] to jednak również trudna historia – przymusowa germanizacja, a potem polonizacja uderzały w tożsamość językową regionu. To także przymusowe wcielanie do Wehrmachtu młodych Ślązaków oraz powojenne deportacje Górnoślązaków do przymusowej pracy w kopalniach Związku Radzieckiego (tzw. [[Tragedia Górnośląska]]). Po 1989 roku reportażyści radiowi odważnie podejmują te tematy, wcześniej zakazane przez cenzurę. Śląsk to jednak przede wszystkim ludzie. Jak zauważa Zbigniew Kadłubek, Ślązacy określają sami siebie: „ „My som Ślonzoki. Nic wjyncyj” (…) Są przeto tacy mieszkańcy Górnego Śląska (…), którzy przede wszystkim deklarują swoją śląskość jako ważną świadomość wspólnotową lub afirmację wspólnoty, jako tożsamość, stan ontologiczny”<ref>A. Kunce, Z. Kadłubek, Myśleć Śląsk, Katowice 2007, s. 141.</ref>.  Takich Ślązaków wrośniętych w tradycję regionu prezentują reportażyści radiowi w swoich dziełach i nie tylko, np. w audiobooku, który powstał we współpracy Polskiego Radia Katowice z „Gazetą Wyborczą”, zatytułowanym „My som stond” opowiadającym o różnych aspektach śląskości: rodzinie, religii, kulturze, nauce, sporcie. O tym mówią najznamienitsi przedstawiciele tych dziedzin od Kazimierza Kutza po Jerzego Buzka i Wojciecha Kilara<ref>Zob. http://slaskie.naszemiasto.pl/artykul/my-som-stond-czyli-pierwszy-audiobook-o-slasku,3026722,artgal,t,id,tm.html  [data dostępu: 25.01.2019]</ref>.

===Specyfika regionu===

'''Górnictwo'''
„Tryptyk śląski. Starzyk” Józefa Wyciska<ref> J. Wycisk, Tryptyk śląski. Starzyk, 2008; reportaż nagrodzony w kategorii neoreportaż, w Konkursie o Grand PIK organizowanego przez Polskie Radio Pomorza i Kujaw.</ref>,  dźwiękowy kolaż, którego motywem przewodnim jest znana, tradycyjna śląska pieśń „Starzyk”. Reportaż jest opowieścią o górnictwie, podzieloną na trzy części: „Jak było, jak jest i jak będzie”. To także przykład wybitnej realizacji dźwiękowej autorstwa Jacka Kurkowskiego. Jest to radiowa symfonia, scalająca tradycję i śląski etos pracy.

Anna Sekudewicz i Anna Dudzińska w reportażu „Cena pracy”<ref> A. Dudzińska, A. Sekudewicz, Cena pracy, 2004; reportaż nagrodzony najważniejszą na świecie nagrodą radiową Prix Italia w 2004 roku.</ref> przestawiają smutny obraz współczesnego górnictwa. W 2002 roku w kopalni Jas-Mos doszło do wybuchu metanu i śmierci 10 górników. W rocznicę tego wydarzenia dziennikarki rozpoczęły pracę nad reportażem. Dokumentują sytuację śląskich górników, zamykanie kopalń, górnicze protesty i wypadki w kopalniach. Autorki pokazały prawdę o współczesnym górnictwie – kryzys finansowy, wprowadzanie oszczędności również w zakresie zabezpieczeń, w wyniku których dochodzi potem do wypadków.

„Ulice węglowe” reportaż Anny Dudzińskiej<ref>A. Dudzińska, Ulice węglowe, 2004; reportaż nagrodzony w ogólnopolskim konkursie "Melchiory" 2004  nagrodą im. Witolda Zadrowskiego za reportaż o tematyce społecznej.</ref> opowiada o powrocie „bieda szybów”. Reportażystka przedstawia obraz Śląska po likwidacji kopalń – rodziny, w których mężczyźni stracili pracę, trudnią się niebezpiecznym procederem nielegalnego i niebezpiecznego wydobywania węgla w samodzielnie wykonanych szybach. 

W reportażu „Nikisz do wynajęcia” Anna Dudzińska<ref> A. Dudzińska, Nikisz do wynajęcia, 1998; reportaż powstał jako praca stypendialna powstała po wygraniu konkursu im. Jacka Stwory w 1997 roku.</ref> prezentuje najbardziej znaną śląską dzielnicę [[Katowice|Katowic]] – Nikiszowiec, która stała się symbolem zmian zachodzących na Śląsku. Stworzona w latach 1908-1919 modelowa dzielnica, wybudowana specjalnie dla pracowników kopalń, niegdyś wizytówka przemysłowego miasta, później stała się symbolem tradycji regionu. Jako miejsce utożsamiane kulturowo z Górnym Śląskiem, Nikiszowiec był tłem filmów śląskich reżyserów, tj. Kazimierza Kutza, Lech Majewskiego czy Janusza Kidawy. Koniec lat 90-tych to zmierzch kopalń i zarazem świetności tej dzielnicy. 
'''
Gwara''' 
Reportaż „Śni mi się po polsku” – Anny Musialik i Marii Pańczyk<ref> A. Musialik, M. Pańczyk, Śni mi się po polsku, 1998; pokłosiem pracy nad tym reportażem stała się późniejsza rozprawa doktorska Anny Musialik-Chmiel „Amerykańscy Ślązacy. Dziedzictwo, pamięć i tożsamość”, Uniwersytet Śląski 2007.</ref> stanowi dokumentację czystej, XIX-wiecznej gwary śląskiej. Jedną z edycji konkursu „Po naszymu, czyli po śląsku”, autorki przeprowadziły w Teksasie, gdzie od 150 lat mieszkają potomkowie śląskich emigrantów posługujący się gwarą. Następnie:  ‘’Laureaci przyjechali w listopadzie do Polski, na wielką katowicką szóstą już z kolei galę tego konkursu, gdzie mieli okazję skonfrontować swoje "rządzenie" ze śląskim "godaniem". Autorki reportażu towarzyszyły im także w czasie pobytu w Polsce i często były świadkami wzruszeń, zwłaszcza tych, którzy przyjechali do kraju przodków po raz pierwszy w życiu. Radio Katowice, jako jedyna instytucja, która zdokumentowała to unikatowe zjawisko, posiada w swoich archiwach nagrania rozmów, monologów, wywiadów z ludźmi, którzy w czwartym lub często piątym pokoleniu mówią po śląsku i czują się Polakami’’<ref>https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/340469,Sni-mi-sie-po-polsku [data dostępu: 11.01.2008]</ref>. 

Reportaż Anny Dudzińskiej „Był sobie człowiek z Bojszów”<ref> A. Dudzińska, Był sobie człowiek z Bojszów, 1997.</ref>, to radiowa opowieść o małomiasteczkowym miłośniku westernów, który postanowił realizować tego typu filmy. W  przedsięwzięcie zaangażowali się jego sąsiedzi, mieszkańcy Bojszów. W ten sposób powstał cykl filmowych opowieści o śląskim kowboju Wawrzynie Złotko, wygnańcu ze wsi pszczyńskiej, osiadłym w Teksasie, w osadzie Panna Maria, nazywany „Człowiekiem znikąd”. Filmowa narracja jak i dialogi prowadzone są w gwarze śląskiej.

===Śląska medycyna===

Reportaż Wojciecha Skowrońskiego i Jadwigi Woźnikowskiej „Twarzą w twarz”<ref> W. Skowroński, J. Woźnikowska, Twarzą w twarz, 2014.</ref> opowiada  o medycznym wydarzeniu, uhonorowanym medycznym Oscarem w 2014 roku. To dokument radiowy poświęcony prof. Adamowi Maciejewskiemu i jego zespołowi, który dokonał pierwszego na świecie przeszczepu twarzy ze wskazań życiowych. 

Inny aspekt medyczny, najczęściej pomijany i otoczony tabu, prezentuje Józef Wycisk w reportażu  „Kiedy śmierć pomaga żyjącym”<ref> J. Wycisk, Kiedy śmierć pomaga żyjącym, 2004.</ref>. To opowieść o osobach, które zapisały swoje ciała w darze dla uczelni medycznej, aby służyły do prac dydaktycznych studentom. [[Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach|Akademia Medyczna w Katowicach (obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny)]] chcąc oddać im hołd, organizuje dla nich specjalną mszę.

===Historia===

W reportażu „Ja ojciec, ja syn”<ref>A. Dudzińska, Ja ojciec, ja syn, 2008.</ref> bohater upomina się o pamięć ojca, Ślązaka, żołnierza Wehrmachtu. Reprezentuje on wiele śląskich rodzin, które przez całe dziesięciolecia zmuszone były do ukrywania prawdy o krewnych walczących w czasie II wojny światowej po stronie Niemiec. Z traumą niepamięci mierzy się bohater reportażu Anny Dudzińskiej.

W reportażu „Użyto broni” Anna Sekudewicz i Marek Mierzwiak<ref> M. Mierzwiak, A. Sekudewicz, Użyto broni, 1990.</ref> opowiadają o pacyfikacji [[Kopalnia Wujek|kopalni „Wujek”]] w pierwszych dniach stanu wojennego. Reportaż doczekał się kontynuacji, w 2001 roku powstał kolejny „Użyto broni. 20 lat później”<ref> M. Mierzwiak, A. Sekudewicz, Użyto broni. 20 lat później, 2001.</ref>. Jego bohaterem jest Jacek Jaworski, trener oddziału specjalnego ZOMO, który przeprowadził własne śledztwo w sprawie wydarzeń sprzed 20 lat i stał się bardzo ważnym świadkiem oskarżenia w procesie przeciwko funkcjonariuszom, którzy strzelali do górników. 

Reportażyści radiowi prezentują także wydarzenia bulwersujące opinię publiczną, takie które jako newsy funkcjonowały w serwisach informacyjnych. Opowiadają jednak o nich w odmienny sposób, sensacyjność ustępuje na rzecz pogłębionej refleksji. Tak jest w reportażu „Mój mąż Zdzisiek” Krystyny Bochenek i Anny Sekudewicz<ref>K. Bochenek, A. Sekudewicz, Mój mąż Zdzisiek, 1994; reportaż reprezentował polską radiofonię na międzynarodowym konkursie reportażu  Premios Ondas w 1994 roku.</ref>, opowiadającym o „Wampirze z Zagłębia”, skazanym w procesie poszlakowym Zdzisławie Marchwickim. O tragicznej i tajemniczej śmierci byłej minister budownictwa Barbary Blidy mówi reportaż „Portret rodzinny we wnętrzu”<ref>W. Skowroński, J. Woźnikowska, Portret rodzinny we wnętrzu, 2007.</ref>. Autorzy pokazują dramat rodziny, jej żal i złość, ale także chęć oczyszczenia imienia zmarłej. 

O trudnej historii z czasów II wojny światowej i jej następstwach w czasach współczesnych opowiada Ewelina Kosałka-Passia w reportażu  „Między schodami”<ref>E. Kosałka-Passia, Między schodami, 2017; reportaż nagrodzony w konkursie stypendialnym im. J. Stwory w 2017 roku oraz w Międzynarodowym Konkursie Artystycznych Form Radiowych gdzie otrzymał  Grand PIK (2017).</ref>. To historia dwóch przyjaciółek z czasów wojny, Polki i Żydówki które połączyło wspólne mieszkanie i tajemnica – pamiętnik młodej Żydówki ukryty w schowku pod schodami. Autorka pamiętnika, Rutka Laskier zginęła w obozie koncentracyjnym, natomiast powierniczka jej relacji Stanisława po 65 latach zdecydowała się przekazać pamiętnik rodzinie Rutki w Izraelu. Zrobiła to w sposób uroczysty i oficjalny, to jednak ściągnęło na 90-letnią bohaterkę kłopoty – wytoczono jej sprawę w sądzie za nielegalny wywóz pamiątki narodowej. Reportaż jest także opowieścią o przedwojennym Będzinie, gdzie zgodnie żyli polscy i żydowscy mieszkańcy oraz o zmianach jakie zaszły w tym mieście.

==Reportaże artystyczne==

Poza dziełami radiowymi, w których prezentowany jest Śląsk i jego mieszkańcy, należy wskazać także reportaże, gdzie tematyka nie zawsze jest związana z tym regionem, jednak ich walor artystyczny plasuje je w czołówce arcydzieł polskiego reportażu. Wśród nich poczesne miejsce zajmują dzieła Anny Sekudewicz (spośród licznych, na wyróżnienie zasługują m.in.: „Korzenie” – dźwiękowy portret wybitnego artysty Jana Sawki<ref> A. Sekudewicz, Korzenie, 1994.</ref>, „Wdowa” – wstrząsające wyznania Marii Bojarskiej, tytułowej wdowy po wybitnym aktorze Tadeuszu Łomnickim<ref>A. Sekudewicz, Wdowa, 2001.</ref>, „Głośniej” – opowieść o Hannie Krall<ref>A. Sekudewicz, Głośniej, 2011.</ref>). Wyjątkowym dziełem radiowym jest reportaż „Tajemnica czaszki z Katynia”<ref>A. Sekudewicz, Tajemnica czaszki z Katynia, 2007.</ref>. Autorka bada pochodzenie czaszki polskiego oficera zamordowanego w Katyniu, która została odnaleziona w Instytucie Medycyny Sądowej w Kopenhadze w  Danii.  W tym celu prowadzi dziennikarskie śledztwo, ustalając ponad wszelką wątpliwość, do kogo należą szczątki, a „dramatyczne losy polskich rodzin, niewyjaśnione i ukrywane do dziś fakty dotyczące zbrodni katyńskiej są kanwą reportażu”<ref>https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/344103,Tajemnica-czaszki-z-Katynia [data dostępu: 13.01.2018]</ref>. Twórczość Anny Sekudewicz wielokrotnie była doceniana.  Przyznając jej tytuł Radiowego Reportażysty Roku 2004 (przez Polskie Radio) w uzasadnieniu napisano: ‘’używając perfekcyjnie języka radiowego opowiada o rzeczach odwiecznych – miłości, śmierci i rozpaczy. Dzięki swojej wrażliwości otwiera świat wewnętrzny bohaterów, nie burząc ich intymności’’<ref>Za: E. Pleszkun-Olejniczakowa, Muzy rzadko się do radia przyznają. Szkice o słuchowiskach i reportażach radiowych, Łódź 2012, s.114.</ref>. Osobą zasługującą na szczególne uznanie przy pracy nad reportażami radiowymi jest Jacek Kurkowski, realizator dźwięku w Radiu Katowice. Jego realizacje akustyczne są rozpoznawalne i doceniane wśród reportażystów. Za realizację dźwiękową reportaży „Korzenie”<ref>A. Sekudewicz, Korzenie, 1994.</ref>, „Wdowa”<ref>A. Sekudewicz, Wdowa, 2001.</ref>, „Bez pracy, bez płacy”<ref>A. Dudzińska, Bez pracy, bez płacy, 2001.</ref> został nagrodzony w Ogólnopolskim Konkursie Reportażystów Radiowych „Polska i Świat” w 1994 i 2001 roku. W 2005 roku Jacek Kurkowski otrzymał Nagrodę Specjalną Studia Reportażu i Dokumentu Polskiego Radia za: „mistrzostwo realizacji dźwięku w reportażach radiowych i stałą gotowość do współpracy z twórcami tego gatunku”<ref>Za: E. Pleszkun-Olejniczakowa, Muzy rzadko się do radia przyznają. Szkice o słuchowiskach i reportażach radiowych, Łódź 2012, s. 115.</ref>. Krótki, zaledwie 3-minutowy kolaż dźwiękowy „Tylko nie denerwujcie Rosji”<ref>J. Wycisk, Tylko nie denerwujcie Rosji, 1998.</ref>, w jego realizacji, autorstwa Józefa Wyciska, został doceniony na arenie międzynarodowej i uhonorowany Nagrodą Åke Blomström w 1998 roku<ref>Jest to międzynarodowa nagroda stypendialna, przyznawana młodym reportażystom. Podczas programu treningowego, pod opieką mentora, laureaci przygotowują pracę stypendialną. Nagroda została utworzona na cześć szwedzkiego dokumentalisty Åke Blomströma, który jako szef działu reportażu zawsze starał się wspierać młodych twórców radiowych.</ref>.

==Znaczenie śląskiego reportażu radiowego==

Śląski reportaż radiowy, na przestrzeni ostatnich 30 lat, odegrał istotną rolę w odbudowywaniu i umacnianiu tożsamości śląskiej. Umacnia je wspólna gwara, której przywrócono godne miejsce w kulturze regionu i wprowadzono ponownie do mediów (ze szczególnym uwzględnieniem radia), podobny system wartości, którego filarami są: rodzina i etos pracy. Reportażyści radiowi, poprzez swoje dzieła, wyraźnie upominają się o sprawy istotne dla regionu – mówią o lęku przed bezrobociem, o rosnącym ubóstwie i zniechęceniu. Prezentują wydarzenia, z których region może być dumny, jak na przykład światowe sukcesy śląskiej medycyny. W swoich dziełach audialnych mierzą się z trudną historią Górnoślązaków. Podejmują tematy do tej pory zakazane przez cenzurę (zarówno tę instytucjonalną jak i wewnętrzną) – opowiadają o Ślązakach w niemieckiej armii, o tragicznych wydarzeniach stanu wojennego, o prześladowaniach w okresie stalinowskim. Sięgają do trudnych i bolesnych faktów z historii najnowszej, starając się opowiedzieć je w szerszym kontekście. Śląscy reportażyści radiowi swoją twórczością wnoszą istotny wkład w artystyczno-kulturowe dziedzictwo regionu. Świadczą o tym nagrody przyznawane w konkursach ogólnopolskich jak i międzynarodowych. Katowickie reportażystki - Anna Sekudewicz i Anna Dudzińska są zaliczane do Mistrzów Reportażu<ref>Zob. https://www.polskieradio.pl/80%2CReportaz/1002%2CMistrzowie-reportazu [data dostępu: 11.01.2018]</ref>, są ekspertkami i jurorkami w reportażowych konkursach, zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Reportaże zrealizowane w Radiu Katowice znalazły się na stworzonej przez Polskie Radio,   liście 100 najlepszych reportaży radiowych<ref>https://www.polskieradio.pl/80/998/Artykul/1545196,Reportaze-ktore-warto-znac [data dostępu: 14.01.2018]</ref>, co świadczy o ich wyjątkowej wartości artystycznej. Najnowsze realizacje pokazują zmieniające się oblicze Śląska i stanowią odejście od utrwalonego wizerunku na rzecz nowoczesności. Zmienia się także sama forma reportażu. Przykładem jest multireportaż „Muzeum Śląskie. Przywracanie pamięci”<ref>http://katowice.wyborcza.pl/muzeumslaskie/index.htm [data dostępu: 11.01.2018]</ref>. Nad tym projektem  pracował 12-osobowy zespół ludzi, zajmujących się różnymi dziedzinami dziennikarskimi, przez pół roku<ref>Przy tworzeniu reportażu pracowali:Anna Dudzińska, Dariusz Kortko – pomysł reportażu, redakcja, teksty, filmy, dźwięki; Marcin Nowrotek – projekt interfejsu i projekt graficzny reportażu, koordynacja prac zespołu, animacja; Łukasz Grzywa – oprogramowanie reportażu, przekład na język komputerowy; Józef Krzyk – teksty, redakcja; Grzegorz Celejewski – zdjęcia, filmy; Marta Błażejowska – edycja zdjęć; Grzegorz Boduszek, Przemysław Kawa – montaż filmów i edycja tekstów; Rafał Drabek – realizacja dźwięku; Daniel Jaros – przygotowanie map; Marek Wilk – wydawca reportażu.</ref>. Pomysłodawcami są: radiowa reportażystka Anna Dudzińska i dziennikarz „Gazety Wyborczej” Dariusz Kortko. Do pracy zaprosili specjalistów z różnych dziedzin komunikacji – informatyki, grafiki komputerowej,  fotografii i filmu. W tym przypadku istotne stało się zaangażowanie się w projekt specjalistów od reportażu radiowego – reportażystki i realizatora dźwięku. Jest to pierwszy polski reportaż multimedialny, uwzględniający dzieło sztuki audialnej jakim jest reportaż  radiowy<ref>Więcej na ten temat w: M. Białek, Jak zmieniał się reportaż radiowy?, w: Gatunki i formaty we współczesnych mediach, red. W. Godzic, A. Kozieł, J. Szyłko-Kwas, Warszawa 2015, s. 179-202.</ref>. 

==Bibliografia==

#Białek M., Jak zmieniał się reportaż radiowy?, w: Gatunki i formaty we współczesnych mediach, red. W. Godzic, A. Kozieł, J. Szyłko-Kwas, Warszawa 2015, s. 179-202.
#Białek M., Polski reportaż radiowy. Wybrane zagadnienia, Poznań-Opole 2010. 
#Jankowska  J., Sztuka reportażu radiowego, w: 70 lat Polskiego Radia, red.  B. Górak-Czerska, S. Jędrzejewski, Warszawa 1996, s. 101-110.
#Kunce A.,  Kadłubek Z., Myśleć Śląsk, Katowice 2007.
#Na śląskiej fali 1927-1977, Katowice 1977.
#Niewiadomska E., Reportaż szuka prawdy, „Regionalny Informator Kulturalny” 2018, nr 4[5], s. 11-14.
#Pleszkun-Olejniczakowa E., Muzy rzadko się do radia przyznają. Szkice o słuchowiskach i reportażach radiowych, Łódź 2012.

==Przypisy==

<references/>

==Źródła on-line==

#[https://www.polskieradio.pl/80%2CReportaz/1002%2CMistrzowie-reportazu Mistrzowie reportażu]
#[http://katowice.wyborcza.pl/muzeumslaskie/index.htm Muzeum Śląskie. Przywracanie pamięci]
#[http://slaskie.naszemiasto.pl/artykul/my-som-stond-czyli-pierwszy-audiobook-o-slasku,3026722,artgal,t,id,tm.html „My som stond”, czyli pierwszy audiobook o Śląsku]
#[https://www.radio.katowice.pl/audycje,22,Po-naszymu-czyli-po-slasku.html#.XDiqFdJKhdg Po naszymu czyli po Śląsku]
#[https://www.polskieradio.pl/80/998/Artykul/1545196,Reportaze-ktore-warto-znac Reportaże, które warto znać]
#[https://www.polskieradio.pl/80%2CReportaz/1000%2CNagrody-i-wyroznienia Studio Reportażu i Dokumentu]
#[https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/340469,Sni-mi-sie-po-polsku Śni mi się po polsku]
#[https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/344103,Tajemnica-czaszki-z-Katynia Tajemnica czaszki z Katynia]
#[https://www.radio.katowice.pl/audycje,9,Spotkanie-z-reportazem.html#.XDYil9JKhdg Trzy kwadranse z reportażem]

==Reportaże radiowe==

#Dudzińska A., Bez pracy, bez płacy, 2001.
#Dudzińska A., Był sobie człowiek z Bojszów, 1997.
#Dudzińska A., Ja ojciec, ja syn, 2008.
#Dudzińska A., Nikisz do wynajęcia, 1998.
#Dudzińska A., Ulice węglowe, 2004.
#Kosałka-Passia E., Między schodami, 2017.
#Musialik A., Pańczyk M., Śni mi się po polsku, 1998.
#Sekudewicz A., Głośniej, 2011.
#Sekudewicz A., Korzenie, 1994.
#Sekudewicz A., Tajemnica czaszki z Katynia, 2007.
#Sekudewicz A., Wdowa, 2001.
#Sekudewicz A., Bochenek K., Mój mąż Zdzisiek, 1994.
#Sekudewicz A., Dudzińska A.,  Cena pracy, 2004.
#Sekudewicz A., Mierzwiak M., Użyto broni, 1990.
#Sekudewicz A., Mierzwiak M., Użyto broni. 20 lat później, 2001.
#Skowroński W., Woźnikowska J., Portret rodzinny we wnętrzu, 2007.
#Skowroński W., Woźnikowska J., Twarzą w twarz, 2014.
#Wycisk J., Kiedy śmierć pomaga żyjącym, 2004.
#Wycisk J., Tryptyk śląski. Starzyk, 2008.
#Wycisk J., Tylko nie denerwujcie Rosji, 1998.