Tekst źródłowy strony Kronika polska Wincentego Kadłubka

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 2 (2015)]]
(ang. Chronica seu originale regum et principium Poloniae, niem. Chronica seu originale regum et principium Poloniae)

Autor: [[dr Marta Kasprowska-Jarczyk]]
::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 2 (2015)|TOM: 2 (2015)]]  


Kronika Polski (Chronica Polonorum) Wincentego, nazwanego przez potomnych Kadłubkiem (ok. 1150-1223) powstała na przełomie XII i XIII wieku. Dzieło składa się z czterech ksiąg: pierwsze trzy obejmują dzieje Polski od czasów legendarnych aż po okres rozbicia dzielnicowego, czwarta opowiada o wydarzeniach współczesnych kronikarzowi i ukazuje rządy [[Mieszko III Stary|Mieszka Starego]] i [[Kazimierz II Sprawiedliwy|Kazimierza Sprawiedliwego]] aż do roku 1205. Początkowe trzy księgi mają formę dialogu, który prowadzą biskup krakowski Mateusz oraz arcybiskup gnieźnieński Jan, natomiast księga czwarta zdominowana została przez odautorską narrację. Praca znana była z odpisów rękopiśmiennych aż do roku 1612, kiedy to po raz pierwszy ukazała się drukiem w Dobromilu, dzięki staraniom Jana Szczęsnego Herburta. Pierwsze całościowe tłumaczenie tekstu na język polski pochodzi z 1862 roku, autorami przekładu byli Andrzej Józefczyk i Marceli Studziński.


==Określenia Śląska w Kronice polskiej==

[[Śląsk]] w Chronica Polonorum Wincentego Kadłubka jest określany jako „Silentii provincia”. Użycie metaforycznego określenia „Kraina Milczenia” w odniesieniu do Śląska to niewątpliwie przejawem trudnego „zdobnictwa” retorycznego (ornatus difficilis) typowego dla pisarstwa tego średniowiecznego kronikarza i duchownego. W łacińskim oryginale kroniki pojawiają się dwa dookreślenia przymiotnikowe „Silentii provincia”: divina [III, 18] oraz sacra [III, 30]. „Divina Silentii provincia” pojawia się przy okazji opisywania przez kronikarza wojny pomiędzy [[Bolesław III Krzywousty|Bolesławem]] a [[Henryk V Salicki|Henrykiem V]], zaś sformułowanie „sacra Silentii provincia” dookreśliło terytorium nadane bratankom przez [[Bolesław IV Kędzierzawy|Bolesława Kędzierzawego]]. Zdaniem Marka Cetwińskiego „divina Silentii provincia” ma wszelkie cechy Krainy Wiecznego Milczenia i odnosi się do Krainy milczących zmarłych - oczywiście wrogów Polski<ref>M. Cetwiński, Aleksander Macedoński i Śląsk w Kronice Wincentego Kadłubka, w: Tegoż, Metamorfozy śląskie. Studia źródłoznawcze i historiograficzne, Częstochowa 2002, s. 79-85.</ref>. Natomiast „sacra Silenciana provincia” może być utożsamiana z terenami [[Diecezja wrocławska|diecezji wrocławskiej]], która obejmowała wszystkie śląskie terytoria plemienne. Niewątpliwie używane przez Kadłubka sformułowanie „Silentii provincia” nie jest tożsame z ówczesnym pojęciem Śląska<ref>M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, Wrocław 2002, s. 41.</ref>.
	
Trzeba podkreślić, że w przekładzie Chronica Polonorum autorstwa Brygidy Kürbis na język polski określenie „Silentii provincia” zostało przetłumaczone jako dzielnica śląska, a nie dzielnica milczenia.
	
Nie wiadomo jaki dokładnie obszar miał na myśli Wincenty Kadłubek używając sformułowania „Silentii prouincia”. Zapewne pod pojęciem tym rozumiał Śląsk w granicach diecezji wrocławskiej. Można uznać, że mistrz Wincenty pisząc o Śląsku miał zawsze na myśli całą prowincję, a więc terytorium wrocławskie i opolsko-raciborskie. Śląsk dla autora Kroniki polskiej stanowił przedmurze kraju dzielnych Lechitów, broniące Polskę przed Cesarstwem (idea niewątpliwie zaczerpnięta z [[Kronika Galla Anonima|kroniki Anonima, tzw. Galla]]). Należy zauważyć, że kronikarz i duchowny Ślązaków określał mianem dzielnych Ślęzan, co jest szczególnie zauważalne w opisie wydarzeń z lat 1108-1109.
	
Wincenty Kadłubek, podobnie jak Gall Anonim, nie używa nazwy [[Górny Śląsk]], która wykształciła się dopiero w późnym średniowieczu. W swoim opisie dziejów Polski umieszcza natomiast nazwy miejscowości leżących na terenach dzisiejszego [[Województwo Śląskie w III RP − jednostka administracyjna|województwa śląskiego]]. Wincenty Kadłubek obecne ziemie górnośląskie traktował jako część wielkiej prowincji śląskiej, ale podkreślał, że siedział tam osobny książę. W czasie spisywania kroniki przez Mistrza Wincentego doszło do powstania [[Księstwo opolskie|księstw opolskiego]] i [[Księstwo raciborskie|raciborskiego]], a następnie do ich zjednoczenia przez księcia raciborskiego [[Mieszko I Laskonogi|Mieszka Plątonogiego]] (Laskonogiego) w jeden organizm państwowy.

==Górnośląskie miejscowości w Kronice Polski Wincentego Kadłubka==

Pierwsza wzmianka odnosząca się do terenów Górnego Śląska dotyczy [[Kędzierzyn-Koźle|Koźla]]:

<small>„Jest na pograniczu czeskim miasteczko Koźle, które spłonęło nie z winy nieprzyjaciół, lecz dlatego, że niedbała załoga zlekceważyła pożar. Bolesław obawia się, żeby nieprzyjaciele nie zajęli go i nie obwarowali, czym prędzej więc tam spieszy...” [II, 28]</small>

i pojawia się przy okazji opisu wojen polsko-czeskich za panowania Bolesława Krzywoustego. Kronikarz określając położenie grodu podkreśla, iż Koźle leży na pograniczu czeskim i  podobnie jak Gall Anonim mówi o terenach pogranicznych, a nie o Śląsku.
	
Wincenty Kadłubek w następujący sposób opisał powrót synów [[Władysław II Wygnaniec|Władysława II Wygnańca]] do Polski:

<small>„Bolesław […] odwołuje bratanków z wygnania z bezinteresowną serdecznością. Starszy z nich nazywał się Bolesław, młodszy Mieszko Plątonogi, najmłodszy Konrad. I nadaje im czcigodną dzielnicę śląską, zarówno w dowód łaskawości, jak i na pociechę sieroctwa.” [III, 30]</small>

Faktycznie synowie Władysława Wygnańca wrócili do kraju w 1163 roku. Książę Bolesław Kędzierzawy postanowił odpowiednio zabezpieczyć swoją pozycję zatrzymując załogi wojskowe w głównych śląskich grodach (chodziło zapewne o Wrocław, Opole, [[Racibórz]], Głogów i Legnicę). [[Bolesław I Wysoki|Bolesław I Wysoki]] i Mieszko Laskonogi rządzili początkowo wspólnie. Większość władzy skupił jednak w swoim ręku bardziej doświadczony i starszy Bolesław. W trzy lata po objęciu władzy synowie Władysława Wygnańca odebrali z rąk wuja i seniora dynastii główne grody prowincji i odparli jego wyprawę odwetową. Na przełomie lat 1172/1173 Mieszko Laskonogi zmusił starszego brata do wydzielenia mu osobnego władztwa. Wywalczył sobie wówczas dzielnicę raciborską. Część historyków uważa, że także wtedy swoją dzielnicę otrzymał zbuntowany przeciw ojcu [[Jarosław Opolski|Jarosław]]. Niektórzy przypuszczają jednak, że wydzielenie dzielnicy opolskiej nastąpiło dopiero po drugim buncie Jarosława i Mieszka przeciw księciu wrocławskiemu Bolesławowi I Wysokiemu w latach 1177-1178.
	
Mistrz Wincenty tak opisywał dalsze dzieje dzielnicy śląskiej:

<small>„Władzę nad nią [dzielnicą śląską] przywłaszczył sobie w swoim czasie syn Władysława Mieszko, wygnawszy brata, księcia Bolesława. Odzyskawszy ją z niemałym trudem, Kazimierz oddał ją Bolesławowi. Lecz i wojowniczość jego brata, mianowicie tegoż Mieszka, poskromił przez nadanie mu kilku grodów; a również brata ich Konrada mianował księciem marchii głogowskiej.” [IV, 8]</small>

Relacja kronikarza jest nieprecyzyjna, jednak z ustaleń historyków wiadomo, że opisane wydarzenia miały miejsce w 1179 roku. Nowy władca Krakowa, Kazimierz Sprawiedliwy, chcąc pozyskać przychylność księcia raciborskiego Mieszka, zwarł z nim przymierze i przekazał mu dwie kasztelanie: oświęcimską i bytomską, które do tej pory przynależały do ziemi krakowskiej. W ten sposób Mieszko Laskonogi poszerzył swoje władztwo o tereny leżące wokół Oświęcimia i [[Bytom|Bytomia]].
	
Wincenty Kadłubek przywoływał Śląsk i jego ziemie przy okazji opisywania różnych zdarzeń, najczęściej jednak nie konkretyzował tego pojęcia. Opisując walki Polaków z wojskami Aleksandra Wielkiego zauważył: „wkracza jak przez tylne drzwi przez Morawy, rozwija skrzydła wojsk i podbiwszy zwycięsko ziemię krakowską i śląską, z ziemią zrównuje wiekotrwałe mury”. Omawiając konflikt pomiędzy Bolesławem III Krzywoustym i jego bratem Zbigniewem wspomina stronników tego drugiego z „prowincji śląskiej”. Natomiast przy okazji relacjonowania wojny z 1109 roku i bitwy na Psim Polu Śląsk określa mianem „prowincji śląskiej”, a jego mieszkańców nazywa Ślęzanami/Ślężanami. Kronikarz omówił również dzieje synów Władysława II Wygnańca po ich powrocie do Polski w 1163 roku.


==Bibliografia==

# Mistrz Wincenty, tzw. Kadłubek, Kronika polska, red. B. Kürbis, Wrocław 1996.
# Cetwiński M., Aleksander Macedoński i Śląsk w Kronice Wincentego Kadłubka, w: Metamorfozy śląskie. Studia źródłoznawcze i historiograficzne, red M. Cetwiński, Częstochowa 2002, s. 79-85.
# Czapliński M., Kaszuba E., Wąs G., Żerelik R., Historia Śląska, Wrocław 2002.
# Panic I., Kształtowanie się pojęcia i terytorium Górnego Śląska w średniowieczu, w: Początki i rozwój miast Górnego Śląska. Studia interdyscyplinarne, Gliwice 2004, s. 17-32.
# Rajman J., Terytorium opolsko-raciborskie w prowincji wrocławskiej. „Roczniki Historyczne” 1998, s. 13-34.
# Sacra Silentii provincia. 800 lat powstania dziedzicznego księstwa opolskiego (1202-2002), red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003.

==Przypisy==
<references/>

==Źródła on-line==

# [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=2558&from=publication Historia polonica Vincentii Kadłubkonis..., wyd. J. Szczęsny Herburt, Dobromil 1612.]
# [http://pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=43988&from=publication Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, biskupa krakowskiego Kronika Polska, wyd. A. Przezdzieckiego, przeł. A. Józewczak i M. Studziński, Kraków 1862.]
# [http://bbc.mbp.org.pl/dlibra/docmetadata?id=9184 Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego historia skrócona, Łowicz 1803.] 
# [http://www.mediewistyka.pl/content/view/81/40/ Z. Kadłubek, Integumentum i „Święta Kraina Milczenia” Mistrza Wincentego]