Tekst źródłowy strony Druga wojna światowa

[[Kategoria:]]
Autor: [[dr Mirosław Węcki]]
::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
::::::::::::::::::::::::: [[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 2 (2015)|TOM: 2 (2015)]] 


W okresie II wojny światowej obszar polskiej części [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] ([[Województwo śląskie 1922-1939|województwo śląskie]]) został anektowany przez III Rzeszę, wchodząc w skład utworzonej w 1939 roku [[Rejencja katowicka|rejencji katowickiej]] (Regierungzbezirk Kattowitz). W 1941 roku rejencja katowicka utworzyła wraz z [[Rejencja opolska|rejencją opolską]], [[Prowincja Górny Śląsk|prowincję górnośląską]] (Provinz Oberschlesien).


==Wrzesień 1939 roku==
===Siły stron===

Podczas niemieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku za obronę województwa śląskiego odpowiadała polska [Armia „Kraków”] (dow. gen. bryg. Antoni Szylling), na którą składały się m.in. następujące jednostki: 6. Dywizja Piechoty (dow. gen. bryg. Bernard Mond), 7. Dywizja Piechoty (dow. gen. bryg. Janusz Gąsiorowski), górnośląska 23. Dywizja Piechoty (dow. płk. dypl. Władysław Powierza), 55. Rezerwowa Dywizja Piechoty (dow. płk. Stanisław Kalabiński), 21. Dywizja Piechoty Górskiej (dow. gen. bryg. Józef Kustroń), 1 Brygada Górska (dow. płk. dypl. Janusz Gładyk), Krakowska Brygada Kawalerii (gen. bryg. Zygmunt Piasecki) oraz 10. Brygada Kawalerii (dow. płk. dypl. Stanisław Maczek). Północnej flanki Armii „Kraków”, w rejonie Częstochowy, broniły 7. DP oraz Krakowska BK. Kluczową rolę w obronie polskiego Górnego Śląska miała odegrać Grupa Operacyjna „Śląsk” gen. bryg. Jana Jagmina-Sadowskiego złożona z 23. DP i 55. Rezerwowej DP. Dywizje te zostały umieszczone na flankach pasa umocnień Obszaru Warownego „Śląsk” (dow. płk. Wacław Klaczyński) bezpośrednio osłaniającego Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP). Południowej części województwa broniła Grupa Operacyjna „Bielsko” (dow. gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz) złożona m.in. z 6. DP (w rejonie Pszczyny) oraz  21. DPG (w rejonie Bielska). Regularne siły polskie były wspierane przez liczne formacje pomocnicze m.in. przez uzbrojone oddziały wystawione przez Związek Powstańców Śląskich oraz Związek Harcerstwa Polskiego.
Zadanie przełamania polskiej obrony na Górnym Śląsku dowództwo Wehrmachtu powierzyło 14. Armii (dow. gen. płk. Wilhelm List) oraz uderzającej w kierunku Częstochowy 10. Armii (dow. gen. art. Walter von Reichenau), wchodzących w skład Grupy Armii Południe (dow. gen. płk. Gerd von Rundstedt). W skład 14. Armii wchodziły cztery korpusy armijne, z których trzy (VIII KA – dow. gen. piech. Ernst Busch, XVII KA – dow. gen. piech. Werner Kienitz, VII KA – dow. gen. piech. Eugen Ritter von Schobert) wzięły udział  w walkach o Górny Śląsk. Szczególne znaczenie w niemieckich planach przełamania polskiej obrony w tym rejonie przypadło VIII KA (w składzie m.in.: 8. DP, 28. DP, 239. DP oraz 5. Dywizja Pancerna). Działania Wehrmachtu wspierały oddziały dywersyjne działające w ramach Korpusu Ochotniczego Ernsta Ebbinghausa (Freikorps Ebbinghaus), które miały m.in. zająć najważniejsze zakłady na terenie GOP-u. Strona niemiecka przygotowała też inne działania dywersyjne – jednym z nich był sfingowany polski atak na niemiecką radiostację w Gliwicach 31 sierpnia 1939 roku. Owa „[prowokacja gliwicka]” posłużyła nazistowskiej propagandzie do uzasadnienia agresji na Polskę.

===Walki w dniach 1-2 września i odwrót wojsk polskich===

1 września 1939 roku Wehrmacht przystąpił do agresji na Polskę. Przełamanie polskiej obrony na Górnym Śląsku miało nastąpić na flankach [Obszaru Warownego „Śląsk”], który nie został zaatakowany większymi siłami. Główne uderzenie wykonał niemiecki VIII KA, który uderzył na południowej flance polskich umocnień w rejonie Rybnika, Orzesza i Mikołowa. Już w pierwszym dniu wojny oddziałom korpusu udało się zająć Rybnik oraz dotrzeć do polskich linii w rejonie Wyr. Stronie polskiej udało się natomiast odeprzeć natarcie na Mikołów. Dowództwo polskie otrzymało jednak nieprawdziwe informacje o zajęciu Kobióra, co groziło całości polskiej obrony. Z tego względu dowódca GO „Śląsk” zdecydował się na kontrnatarcie, w celu odparcia przeciwnika. 2 września oddziały polskiej 23. DP przystąpiły do natarcia. Do zwycięskiego dla Polaków starcia doszło w rejonie Żwakowa (dzielnica dzisiejszych Tychów). Udało się też wyprzeć Niemców z zajętych przez nich w międzyczasie Wyrów. Walki w rejonie tych miejscowości noszą nazwę, zwycięskiej dla polskiej bitwy wyrskiej. Decydujące dla losów obrony Górnego Śląska okazały się jednak zmagania w innych rejonach, szczególnie toczona w dniach 1-2 września bitwa pszczyńska. Już wieczorem 1 września niemiecka 5. Dywizja Pancerna dotarła pod Pszczynę. 2 września przystąpiła do generalnego natarcia, które zakończyło się rozbiciem polskiej 6. DP, co groziło przełamaniem całej obrony w pasie Armii „Kraków”. Równocześnie z bitwą pszczyńską nastąpiło przełamanie polskiej obrony w rejonie Częstochowy (na styku armii „Kraków” i „Łódź”), co stworzyło zagrożenie okrążenia polskich sił broniących Górnego Śląska od północy. Wojska niemieckie prowadziły też natarcie w południowym pasie obrony Armii „Kraków”, bronionym przez SGO „Bielsko”. Jednym z epizodów tych walk była bitwa pod Węgierską Górką toczona w dniach 2-3 września. Pomimo lokalnych sukcesów obronnych, ogólna sytuacja Armii „Kraków” zmusiła dowództwo polskie do podjęcia decyzji o odwrocie z Górnego Śląska, do którego przystąpiono w nocy z 2 na 3 września 1939 roku. Wraz z wojskiem obszar ten opuścili także polscy urzędnicy (m.in. wojewoda śląski Michał Grażyński) i część ludności ewakuowana z terenów objętych bezpośrednimi walkami.

===Zajęcie województwa śląskiego przez Wehrmacht===



==Bibliografia==

# Bębnik G., Wrzesień 1939 r. w Katowicach, Katowice 2012.
# Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Katowice 1986.
# Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej. Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na trenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice 2006.
# Kaczmarek R., Pod rządami gauleiterów. Elity i instancje władzy w rejencji katowickiej 1939-1945, Katowice 1998.
# Kaczmarek R., Polacy w Wehrmachcie, Kraków 2010.
# Sikora M., Kuźnia broni III Rzeszy. Niemiecki przemysł zbrojeniowy na Górnym Śląsku podczas II wojny światowej, Katowice-Kraków 2007.
# Starczewski M., Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1945, Katowice 1988.
# Sulik A., Przemysł ciężki rejencji katowickiej w gospodarce Trzeciej Rzeszy (1939-1945), Katowice 1984.
# Targ A., Śląsk w okresie okupacji, Poznań 1946.
# Węcki M., Fritz Bracht (1899-1945). Nazistowski zarządca Górnego Śląska w latach II wojny światowej, Katowice 2014.

==Źródła on-line==