Tekst źródłowy strony Piastowie opolsko-raciborscy

[[Kategoria:Historia]]

==1. Piastowie opolsko-raciborscy (raciborsko-opolscy) w XII-XIII w.==

Protoplastą książąt opolsko-raciborskich był [[Mieszko]], w dawniejszej literaturze historycznej błędnie zwany Plątonogim, a obecnie występujący z prawidłowym przydomkiem Laskonogi. Było on synem [[Władysław II Wygnaniec|Władysława II Wygnańca]] i Agnieszki z Babenberg&oacute;w, a wnukiem Bolesława III Krzywoustego. Po utracie władzy pryncypackiej przez ojca w 1146 roku przebywał wraz z rodziną na wygnaniu w Niemczech. W wyniku nacisk&oacute;w cesarza Fryderyka Barbarossy Bolesław Kędzierzawy, nowy książę zwierzchni Polski, zgodził się jednak na powr&oacute;t syn&oacute;w Władysława Wygnańca do Polski i odstąpienie im Śląska, ich ojcowizny. Najstarsi z nich, [[Bolesław Wysoki]] i Mieszko, przybyli na Śląsk w 1163 roku. Po kilku latach doszło jednak między nimi do konfliktu, w wyniku czego około 1173 roku, Mieszko wywalczył sobie dzielnicę raciborską. Część historyk&oacute;w uważa, że wtedy swoją dzielnicę otrzymał także [[Jarosław]], syn Bolesława Wysokiego. Niekt&oacute;rzy przypuszczają jednak, że było to skutkiem dopiero drugiego buntu Jarosława i Mieszka przeciw Bolesławowi w latach 1177-1178. W 1179 roku Mieszko przyłączył do swojej dzielnicy kasztelanię oświęcimską i bytomską, kt&oacute;rą otrzymał od księcia krakowskiego Kazimierza Sprawiedliwego. Po śmierci Jarosława (zm. 22 III 1201), biskupa wrocławskiego (od 1198), jego władztwo zostało na powr&oacute;t przyłączone do księstwa śląskiego Bolesława Wysokiego. Kiedy jednak ten zmarł 8 XII 1201 roku, jego następca [[Henryk Brodaty]] został zaatakowany przez Mieszka raciborskiego, kt&oacute;ry po zwycięskiej wojnie w 1202 roku wywalczył sobie Opolszczyznę. Ukształtowane w ten spos&oacute;b księstwo raciborsko-opolskie przetrwało z pewnymi korektami granicy zachodniej przez następne 80 lat. W 1210 roku Mieszko wykorzystując przywr&oacute;coną przez papieża Innocentego III zasadę senioratu, jako najstarszy z Piast&oacute;w, opanował Krak&oacute;w.

Po śmierci Mieszka 16 maja 1211 roku władzę w księstwie opolsko-raciborskim przejął jego jedyny syn, z czeskiej Ludmiły, [[Kazimierz]] (1211-1230). Jego zasługą były pierwsze lokacje Raciborza i Opola, on też najpewniej wziął udział w wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej u boku kr&oacute;la węgierskiego Andrzeja II i rozpoczął budowę zamku w Opolu. Z małżeństwa z Wiolą (możliwe, że pochodzącą z rodziny car&oacute;w bułgarskich) pozostawił dw&oacute;ch syn&oacute;w,[[Mieszko Otyły|Mieszka Otyłego]] i Władysława. Początkowo opiekę na nieletnimi książętami i ich władztwem sprawował Henryk Brodaty (1230-1238). Jednak po osiągnięciu pełnoletniości władzę w księstwie przejął starszy z braci Mieszko. Przeciwnik Henryka Brodatego, związał się z księciem Konradem Mazowieckim, a sojusz przypieczętował małżeństwem z jego c&oacute;rką Jadwigą. W czasie najazdu Mongoł&oacute;w na ziemie polskie w 1241 roku najpierw obronił Racib&oacute;rz, a następnie brał udział w bitwie pod Legnicą (9 IV). Jednak w trakcie walki dał się ponieść panice i wycofując sw&oacute;j hufiec doprowadził do klęski wojsk [[Henryk Pobożny|Henryka Pobożnego]]. W następnych latach wspierał teścia w wyprawach na Krak&oacute;w, ale w czasie oblężenia Lelowa został ranny, co wkr&oacute;tce doprowadziło do jego śmierci w 1246 roku. Pozostał bezpotomny, a to otworzyło drogę do tronu młodszemu bratu, Władysławowi. &nbsp;Długie panowanie tego księcia umożliwiło nie tylko konsolidację księstwa opolskiego-raciborskiego, ale także jego rozw&oacute;j gospodarczy. Prowadzona intensywna kolonizacja, w tym przekształcanie istniejących osad z prawa polskiego na prawo niemieckie, skutkowała prawie czterdziestoma udanymi lokacjami, w tym licznych miast; prawo miejskie otrzymały m.in.: Bytom, Czeladź, Gliwice, Głog&oacute;wek, Kęty, Mikoł&oacute;w, Oświęcim, Siewierz, Wodzisław, Żory i powt&oacute;rnie Opole i Racib&oacute;rz. W 1261 roku Władysław zawarł układ z kr&oacute;lem czeskim regulujący granicę między księstwem opolskim a Morawami. Natomiast po wojnie z Bolesławem Wstydliwym w latach 1273-1374 (była ona spowodowana chęcią oddania mu przez część możnych tronu krakowskiego), odstąpił księciu krakowskiemu kasztelanię chrzanowską, sam jednak zyskał od niego terytorium leżące między rzekami Skawą i Skawinką. Jego zasługą była fundacja klasztoru cysters&oacute;w w Rudach k. Rybnika (ok. 1253) i benedyktyn&oacute;w w Orłowej (1268); zapoczątkował też kult św. Stanisława w swoim księstwie.

Książę Władysław opolsko-raciborski, umierając w 1281 roku, zostawił z małżeństwa z Eufemią, c&oacute;rką Władysława Odonica, księcia wielkopolskiego, czterech syn&oacute;w: Mieszka, Kazimierza, Bolesława i Przemysława. Jedyna c&oacute;rka, nieznana nam z imienia, była pierwszą żoną Henryka IV Probusa, księcia wrocławskiego. W wyniku podział&oacute;w przeprowadzonych między braćmi w ostatniej dekadzie XIII wieku ukształtowały się ostatecznie cztery samodzielne księstwa, a mianowicie: cieszyńskie rządzone przez [[Mieszko|Mieszka]], bytomsko-kozielskie w rękach [[Kazimierz|Kazimierza]], raciborskie [[Przemysław|Przemysława]] i opolskie, w kt&oacute;rym władzę sprawował [[Bolesław]]. Każdy z braci zapoczątkował też nową linię dynastyczną Piast&oacute;w, a mianowicie: cieszyńskich, bytomskich, raciborskich i opolskich.

==2. Piastowie opolscy==

[[Bolesław I, zwany także Bolkiem]], protoplasta młodszej linii książąt opolskich, starał się prowadzić politykę samodzielnie, nie oglądając się na braci. Rządził księstwem, na kt&oacute;re składały się: Opole, Strzelce, Lubliniec, Olesno, Niemodlin i Głog&oacute;wek wraz z przyległymi okręgami. Początkowo związał się z [[Henryk Prawy, książę wrocławski|Henrykiem IV Prawym, księciem wrocławskim]] (zm. 1290), a p&oacute;źniej z Wacławem II czeskim, kt&oacute;remu złożył nawet hołd w Opolu w 1292 roku. W latach 90-tych XIII wieku Bolesław opolski utrzymywał też bliskie kontakty z Henrykiem głogowskim i wspierał go w walce z Władysławem Łokietkiem o Wielkopolskę po śmierci Przemysła II (zm. 1296). Według postanowień ugody krzywińskiej z 10 marca 1296 roku, zawartej między wspomnianymi rywalami, partycypując w układzie, uzyskał połowę ziemi kłobuckiej. Po śmierci kr&oacute;la Czech i Polski Wacława III (1306), w zamęcie politycznym związanym z walką o tron polski między Władysławem Łokietkiem i Henrykiem głogowskim najpewniej jesienią 1306 roku, Bolesławowi opolskiemu udało się jeszcze zagarnąć ziemię wieluńską, zwaną też w tym czasie rudzką. Natomiast żadnych korzyści nie wyni&oacute;sł z zaangażowania się w konflikt (tzw. bunt w&oacute;jta Alberta) między Władysławem Łokietkiem a mieszczanami Krakowa, kt&oacute;rzy oddali mu władzę w 1312 roku. W polityce wewnętrznej Bolesław I kontynuował akcję osadniczą, pr&oacute;cz licznych wsi lokował na prawie niemieckim: Niemodlin (1283), Strzelce (około 1290), Krapkowice (1294), a na przełomie XIII i XIV wieku prawdopodobnie: Olesno, Lubliniec i Białą. Zainicjował też budowę zamku w Głog&oacute;wku i rozbudował zamek opolski, wznosząc około 1300 roku cylindryczną wieżę. 

Żoną Bolka I była bliżej nam nieznana Agnieszka, z kt&oacute;rą miał trzech syn&oacute;w: Bolesława Pierworodnego niemodlińskiego (zm. 1362-1365), Bolesława II opolskiego (zm. 1356) i Alberta strzeleckiego (zm. 1370-1371). Niekt&oacute;rzy z historyk&oacute;w dopuszczali jednak ewentualność, że Bolesław był dwukrotnie żonaty, a pierwszą miała być Grzymisława, wymieniona w nekrologu opactwa św. Wincentego we Wrocławiu, może c&oacute;rka księcia bełskiego Wsiewołoda III.

W kilka miesięcy po śmierci Bolesława I (14 V 1313), na przełomie 1313 i 1314 roku doszło do podziału księstwa opolskiego między jego syn&oacute;w. [[Bolesław starszy, zwany Pierworodnym]] otrzymał Niemodlin, Głog&oacute;wek oraz Wieluń, [[Bolesław II]] (używający też zdrobniałej formy imienia Bolko) przejął Opole i Olesno, natomiast najmłodszemu [[Albert|Albertowi]] przypadły Strzelce i Lubliniec. Nie wiadomo, czy bracia dokonali podziału w wyniku uzgodnień, czy w wyniku losowania, ale skutkowało to powstaniem kolejnych trzech niewielkich księstw: niemodlińskiego, strzeleckiego i opolskiego. Księstwa te po złożeniu hołd&oacute;w przez wspomnianych książąt w 1327 roku stały się lennami Kr&oacute;lestwa Czeskiego.

Bolesław Pierworodny był przez wiele lat blisko związany z dworem luksemburskim. Dzięki temu udało mu się powiększyć księstwo niemodlińskie o Prudnik z okręgiem, kt&oacute;ry do tej pory był przynależny do Kr&oacute;lestwa Czeskiego, a dokładnie do ziemi opawskiej. W 1337 roku kr&oacute;l Jan Luksemburski sprzedał mu to terytorium za 2000 grzywien groszy praskich. Już jednak wcześniej, najpewniej w 1322 roku, książę stracił ziemię wieluńską na rzecz kr&oacute;la polskiego Władysława Łokietka. &nbsp;Książę żonaty był z Eufemią, c&oacute;rką Henryka VI wrocławskiego, z kt&oacute;ra miał pięć c&oacute;rek: Annę, Jadwigę i Elżbietę, klaryski wrocławskie, Małgorzatę żonę Ulryka, landgrafa von Leuchtenberg i Jutę, trzecią żonę Mikołaja II opawsko-raciborskiego oraz trzech syn&oacute;w: Bolesława, Wacława i Henryka. Najstarszy Bolesław, wzorem ojca, związał się z dworem praskim Karola IV, został nawet cesarskim sędzią nadwornym (1355), ale rozwijającą się karierę przerwała przedwczesna śmierć w 1367/1368 roku. O ile nam wiadomo &ndash; wbrew poglądom starszej literatury przydającej mu za żonę c&oacute;rkę Karola Roberta, kr&oacute;la węgierskiego zrodzoną z Marii bytomskiej - nie był żonaty. W niedługi czas p&oacute;źniej, w czerwcu 1369 roku, zmarł kolejny z braci, Wacław. Nie pozostawił potomstwa, mimo, że ożeniony był z Eufemią, c&oacute;rką Bolesława bytomskiego. R&oacute;wnież bezdzietnie zmarł w 1382 roku (14 IX) trzeci z braci, Henryk, żonaty z Katarzyną, c&oacute;rką margrabiego morawskiego Jana Henryka. Henrykowi niemodlińskiemu miasto Głog&oacute;wek zawdzięczało nadanie prawa magdeburskiego (1373), oraz fundację kolegiaty św. Bartłomieja.

Albert strzelecki też nie zapisał się niczym szczeg&oacute;lnym, jeśli chodzi o wydarzenia politycznie. Utrzymywał natomiast dobre stosunki nie tylko z dworem czeskim, ale także z węgierskim. O tym drugim świadczy m.in. małżeństwo jedynej jego c&oacute;rki Elżbiety (zm. 1360/1361) z Władysławem Białym, księciem gniewkowskim (zm. 1388), wujem Elżbiety bośniackiej, żony kr&oacute;la węgierskiego Ludwika. Albertowi przypisuje się też nadanie prawa miejskiego Strzelcom i dokończenie ojcowskiej fundacji klasztoru cysterskiego w Jemielnicy. Ożeniony był z Agnieszką, c&oacute;rką Burcharda I, burgrabiego Magdeburga.

Bolesław II opolski, zaradny gospodarz, starał się stopniowo powiększać swoje księstwo. W listopadzie 1321 roku udało mu się przyłączyć do niego niewielki obszar wiejski między Odrą a Stobrawą (z wyjątkiem Rybnej). Terytorium to otrzymał od księcia brzesko-legnickiego Bolesława III, w zamian za pomoc przeciw Konradowi, księciu namysłowskiemu. Natomiast w 1351 roku książę opolski kupił od [[książę bytomski Władysław|księcia bytomskiego Władysława]] i jego syna [[Bolko Sławięcica|Bolka Sławięcice]] z przynależnościami za 2800 grzywien groszy praskich.

Pierwszą żoną Bolesława II była Elżbieta, c&oacute;rka Bernarda świdnickiego i Kunegundy, c&oacute;rki kr&oacute;la Władysława Łokietka. Z małżeństwa tego pozostało trzech syn&oacute;w: Władysław Opolczyk (zm. 1401), Bolesław III (zm. 1382) i Henryk (zm. po 1358) oraz cztery c&oacute;rki: Kunegunda, klaryska w Starej Budzie, Agnieszka, klaryska w Starym Sączu, Elżbieta, cysterka w Trzebnicy i Anna, klaryska wrocławska. Książe ożenił się powt&oacute;rnie (zapewne z Małgorzatą, bliżej nam nieznaną), a c&oacute;rką z tego małżeństwa była Agnieszka, żona Jodoka, margrabiego Moraw.

Po śmierci Bolesława II opolskiego zmarłego w 1356 roku (21 VI), jego synowie [[Władysław Opolczyk]] i [[Bolesław III]], przez kilka lat rządzili wsp&oacute;lnie, a podziału dokonali dopiero po 23 III 1365 roku, a przed 26 III 1367 rokiem. W jego wyniku Bolko III otrzymał zachodnią część Opola i księstwa opolskiego, natomiast Władysław wschodnią część Opola oraz p&oacute;łnocno-wschodnią część księstwa opolskiego z Olesnem, do kt&oacute;rego to terytorium dołączył nabyty około 1363 roku, zapewne od Bolka, księcia świdnickiego, Gorz&oacute;w Śląski.

Władysław Opolczyk, kt&oacute;ry zrobił błyskotliwą karierę za sprawą kr&oacute;la Ludwika Węgierskiego, swoje władztwo powiększył już w 1370 roku otrzymując od niego w lenno spore terytoriom (przylegające do księstwa opolskiego), składające się z ziemi wieluńskiej, części krakowskiej i sieradzkiej. Nie zaliczało się ono jednak do księstwa opolskiego, będąc kreowanym na księstwo wieluńskie. Tam w 1382 roku fundował klasztor Paulin&oacute;w w Częstochowie, a dwa lata p&oacute;źniej (1384) przekazał klasztorowi obraz Najświętszej Maryi Panny. Wcześniej, w 1375 roku, kupił od Jana raciborskiego wschodnią część księstwa raciborskiego, a mianowicie okręgi mikołowski i pszczyński, ale w ich posiadaniu utrzymał się tylko do początku lat 80-tych XIV wieku, po czym wr&oacute;ciły one do książąt raciborsko-opawskich. &nbsp;Natomiast z łaski Ludwika Węgierskiego książę wcześniej pełnił urząd palatyna Węgier (1367-72), p&oacute;źniej zarządzał Rusią Czerwoną (1372-1379), a potem otrzymał w lenno Kujawy Inowrocławskie i ziemię dobrzyńską (1378), był także namiestnikiem w Kr&oacute;lestwie Polskim (1377/78). Nie potrafił jednak ułożyć sobie dobrych stosunk&oacute;w z kolejnym kr&oacute;lem polskim, Władysławem Jagiełłą. Po zastawieniu Krzyżakom zamku w Złotorii (1391), a następnie całej ziemi dobrzyńskiej (1392) stał się wrogiem Kr&oacute;lestwa. W wyniku kilkuletniej wojny z Jagiełłą (1391-1396) stracił księstwo wieluńskie, Kujawy i część księstwa opolskiego (dystrykty oleski i lubliniecki). Władysław Opolczyk był dwukrotnie żonaty, pierwszą była Elżbieta, c&oacute;rka Aleksandra Basaraba wojewody wołoskiego, drugą Eufemia (Ofka), c&oacute;rka Siemowita III płockiego. Z obydwu małżeństw urodziły się tylko c&oacute;rki: z pierwszego prawdopodobnie Katarzyna, z drugiego Elżbieta, narzeczona Jodoka margrabiego Moraw, Jadwiga, żona Wigunta Aleksandra, księcia kiernowskiego i kujawskiego (brata Władysława Jagiełły), Katarzyna, żona Henryka VIII Wr&oacute;bla, księcia głogowskiego i Eufemia.

Jeśli natomiast chodzi o księstwo opolskie, to poważne zmiany terytorialne nastąpiły po śmierci Alberta strzeleckiego (zm. 1370/71), oraz ostatniego z książąt niemodlińskich, Henryka niemodlińskiego (zm. 1382). Jeszcze w 1359 roku Bolko III opolski zawarł ze stryjem Albertem umowę gwarantującą mu w sytuacji, gdyby ten nie miał syna, lub wnuka po c&oacute;rce, ziemię strzelecką zaczynającą się od rzeki Odry. Nie znamy podobnego układu między Władysławem Opolczykiem i Albertem, ale musiało do niego dojść, skoro w 1374 roku, po śmierci stryja, Władysław władał już pozostałą częścią jego spuścizny, a mianowicie, ziemią lubliniecką. Wiadomo natomiast, że Bolko III, podzielił się z [[Henryk niemodliński|Henrykiem niemodlińskim]] przypadłym mu okręgiem strzeleckim. Z tym ostatnim natomiast książęta opolscy mieli zawarte układy o wzajemnym dziedziczeniu od 1372 roku. Gwarantowały one każdej ze stron połowę wszystkich posiadłości kontrahenta, z wyłączeniem &ndash; w przypadku księcia niemodlińskiego - Gliwic, Sośnicowic i Prudnika, kt&oacute;rymi m&oacute;gł swobodnie dysponować.&nbsp; Z tego powodu te dwa ostatnie miasta po śmierci Henryka przejął kr&oacute;l czeski i traktując je, jako opuszczone lenno nadał Przemkowi opawskiemu. Tak więc do podziału między książąt opolskich pozostały tylko Niemodlin i Głog&oacute;wek z przynależnymi okręgami. Śmierć Henryka niemodlińskiego, zbiegła się jednak ze śmiercią Bolka III opolskiego (21 IX 1382), po kt&oacute;rym &ndash; z bliżej nieznanej Anny &ndash; pozostała c&oacute;rka Anna, cysterka w Trzebnicy i czterech syn&oacute;w: [[Jan Kropidło]], p&oacute;źniej kolejno biskup: poznański, kujawski, arcybiskup gnieźnieński, biskup kamieński, chełmiński i ponownie kujawski (zm. 1421), [[Bolko IV]] (zm. 1437), [[Bernard]] (zm. 1455) i Henryk (zm. 1394). Do wspomnianego podziału między młodymi książętami opolskimi, a ich stryjem, Władysławem Opolczykiem doszło w wyniku losowania 10 XI 1383 roku. Władysławowi przypadł Głog&oacute;wek, natomiast jego bratankom Niemodlin; w akcie podziału szczeg&oacute;łowo określono też granice obu części. Głog&oacute;wek książę przejął jednak dopiero w 1386 roku, po śmierci [Eufemia|Eufemii]], wdowy po stryju Bolesławie Pierworodnym niemodlińskim, gdyż księżna miała na nim zabezpieczone dożywocie.

W końcu 1382 roku lub na początku 1383 roku Władysław Opolczyk nabył natomiast od Przemka opawskiego, za 11 tysięcy grzywien groszy praskich, pozostałą część wspomnianej spuścizny po Henryku niemodlińskim, a mianowicie: Prudnik, Gryżow i Sośnicowice. Kupionym terytorium podzielił się jednak z bratankami, sprzedając im ziemię sośnicowicką (10 XI 1383). Zapewne w styczniu 1385 roku, Władysław Opolczyk kupił od [[Jan II Żelazny|Jana II Żelaznego]] raciborskiego Karni&oacute;w (J&auml;gerndorf), Brunt&aacute;l (Freudental) oraz zamek F&uuml;rstenwalde (koło<strong> </strong>Vrbna pod Pradědem) z przynależnymi ziemiami. Terytoria te okazały się jednak czasowym nabytkiem, gdyż w 1390 roku Jan raciborski odkupił Brunt&aacute;l, natomiast Karni&oacute;w kupił margrabia morawski Jodok. &nbsp;Jeśli chodzi natomiast o Prudnik, to w 1388 roku książę opolski zapisał go (wraz Głog&oacute;wkiem i Karniowem) swojemu zięciowi, Henrykowi VIII głogowsko-kożuchowskiemu, mężowi Katarzyny. Po śmierci Henryka (14 III 1397) miasto z okręgiem, w bliżej nieznanych okolicznościach, przeszło w ręce spokrewnionych z nim książąt oleśnickich. Władysław Opolczyk w 1393 roku (26 X) będąc w konflikcie z kr&oacute;lem polski, a chcąc utrzymać przy sobie bratank&oacute;w (Jana Kropidłę, Bolka i Bernarda) zapisał im wszystkie swoje posiadłości w księstwie opolskim (Opole, Głog&oacute;wek, Chrzelice, Prudnik i Gryż&oacute;w) i wieluńskim (Bolesławiec, Wieluń, Kłobuck, Krzepice, Olsztyn, Brzeźnicę, Ostrzesz&oacute;w), chociaż te ostatnie (poza Bolesławcem) utracił już na rzecz kr&oacute;la polskiego w wyniku wojny w 1391 roku. W zapisie zastrzegł jednak, że wejdą w ich posiadanie po jego śmierci oraz, że Głog&oacute;wek i Prudnik pozostaną w dożywociu jego żony Eufemii.

W 1396 roku, Jan Kropidło, Bolesław IV i Bernard, po przegranej wojnie z kr&oacute;lem polskim, podpisując pok&oacute;j 6 VIII tego roku, zgodzili się odstąpić stronie polskiej miasta należące do ich stryja, Władysława Opolczyka, a mianowicie: Lubliniec, Olesno i Gorz&oacute;w Śląski z okręgami, kt&oacute;re przejął wojewoda krakowski, Spytek z Melsztyna. Ten w 1397 roku zastawił je za 1000 grzywien (wyłączając Boron&oacute;w i Koszęcin), książętom cieszyńskim, [[Przemysław Noszak|Przemysławowi Noszakowi]] i jego synowi Bolesławowi. Po pewnym czasie dług musiał jednak zostać spłacony, a ziemię lubliniecką i oleską, Jadwiga, c&oacute;rka Spytka z Melsztyna wniosła, jako posag, kiedy w 1401 roku, wyszła za mąż za księcia Bernarda opolskiego. Natomiast po śmierci Władysława Opolczyka (1401) jego bratankowie przejęli pozostałą po nim połowę dystryktu opolskiego, natomiast w Głog&oacute;wku i na połowie Opola panowała do śmierci żona Władysława [[Eufemia]] (zm. 1418), kt&oacute;ra miała zapisane tam dożywocie.

Już wcześniej, w 1400 roku, Bolesław IV (zm. 1437) i Bernard (zm. 1455) podzielili się spadkiem po ojcu, co 6 maja tego roku potwierdził najstarszy z braci, Jan Kropidło, biskup chełmiński. Bernardowi przypadły Strzelce i Niemodlin, do kt&oacute;rych dołączył dystrykt oleski i lubliniecki, wniesione w posagu przez żonę Jadwigę Melsztyńską (Bolko IV w 1401 zrzekł się roszczeń do tych ziem), natomiast Bolesław IV otrzymał połowę Opola z okręgiem. W 1416 roku z roszczeniami do dawnych posiadłości Władysława Opolczyka, stanowiących teraz w części dożywocie Ofki (okręg głog&oacute;wecki i połowa okręgu opolskiego z połową Opola) wystąpili jego wnukowie, książęta głogowsko-żagańscy, Jan I, Henryk IX, Henryk X i Wacław. Książęta powoływali się na dawne przywileje Karola IV Luksemburga (1367), kt&oacute;ry zgodził się, aby po Władysławie Opolczyku w sytuacji braku męskiego potomka dziedziczyły c&oacute;rki. W 1417 roku zapadł w Pradze wyrok uwzględniający ich roszczenia, a kr&oacute;l Wacław IV zatwierdził go rok p&oacute;źniej. Wyrok sądu nie doczekał się jednak realizacji, a kolejny kr&oacute;l czeski, Zygmunt Luksemburski, na prośbę Bolka IV, uchylił go w 1435 roku, chociaż nie zakończyło to wznawiania tych roszczeń.

Po śmierci księżnej Eufemii w 1418 roku, jej bratankowie, Jan Kropidło, Bernard i Bolko IV, przejęli pozostałe po niej dobra, a mianowicie: Nowy Zamek i połowę miasta Opola oraz Głog&oacute;wek z okręgiem. Z p&oacute;źniejszego dokumentu wiemy, że Jan Kropidło i Bolko IV podzielili się Nowym Zamkiem opolskim po połowie, natomiast miasto Opole zostało podzielone zostało między trzech braci i bez zgody ich wszystkich nie można było nałożyć nowych zobowiązań na mieszczan. W 1420 roku Jan Kropidło i Bernard kupili od Konrada oleśnickiego, biskupa wrocławskiego, Prudnik z okręgiem (biskup miał prawo odkupu przez 3 lata). Kiedy rok p&oacute;źniej Jan Kropidło zmarł (3 III 1421), Bolko i Bernard postanowili nie stosować się do postanowień testamentu brata i podzielili się schedą po nim w r&oacute;wnych częściach, z tym, że należąca do Jana część Prudnika przypadła Bolkowi IV. Z p&oacute;źniejszych źr&oacute;deł wynika, że w rękach Bolka IV były jeszcze Stary Zamek i połowa Nowego Zamku w Opolu, połowa tego miasta i okręgu opolskiego z połową Krapkowic i Chrzelic, połowa Głog&oacute;wka z połową okręgu. Po śmierci Bolesława IV, zmarłego 6 V 1437 roku, terytoria te przeszły na jego trzech syn&oacute;w: [[Bolesław V|Bolesława V]], [[Jan|Jana]] i [[Mikołaj I|Mikołaja I]] (ich siostra Małgorzata wyszła za Ludwika III brzeskiego), zrodzonych z jedynej małżonki, Małgorzaty, hrabianki Gorycji. Bracia początkowo rządzili wsp&oacute;lnie, a do podziału księstwa doszło po śmierci Jana (1439). W jego wyniku Mikołajowi I przypadła część opolska (w 1443 r. powiększył ją o zastawiony mu Brzeg w związku z zawarciem małżeństwa z Magdaleną brzeską), natomiast Bolesławowi V część prudnicko-głog&oacute;wecka.

Jeśli natomiast chodzi o księcia Bernarda, brata Bolka IV, to w jego rękach były następujące terytoria: druga połowa Nowego Zamku, miasta Opola i okręgu opolskiego, druga połowa Głog&oacute;wka, Chrzelic i Krapkowic z przynależnymi okręgami oraz Niemodlin, Strzelce, Sławięcice, Lubliniec, Olesno, Leśnica z przynależnościami. W 1434 roku powiększył swoje władztwo biorąc w zastaw od księcia brzeskiego, Kluczbork i Byczynę z okręgami. Nie mając własnego syna, dokumentem z 17 czerwca 1437 roku odstąpił bratankowi Bolesławowi V - z uwagi na jego &bdquo;wielką i godną podziwu miłość i wierność&rdquo; - połowę Głog&oacute;wka z przynależnym okręgiem, połowę Prudnika z okręgiem, połowę Krapkowic z przynależnościami i połowę zamku w Chrzelicach. Natomiast drugiemu bratankowi, Mikołajowi I, podobnie motywując, 16 stycznia 1449 roku zapisał posiadaną połowę Opola z połową Nowego Zamku i wszystkie swe posiadłości w ziemi opolskiej z wyjątkiem wsi Węgry. Rok p&oacute;źniej, 6 maja 1450 roku, Bernard zawarł przymierze z Bolkiem V, kt&oacute;ry zobowiązał się pom&oacute;c stryjowi w spłacie dług&oacute;w, dając mu na ten cel w określonych terminach 3500 floren&oacute;w. W zamian za to stryj odstąpił mu od razu ziemię niemodlińską i zapisał na wypadek śmierci Strzelce, Sławięcice, Lubliniec i Leśnicę, a do swej dyspozycji zachował zatrzymał tylko Olesno z okręgiem, kt&oacute;re po jego śmierci też miało przypaść Bolkowi V. Młody książę przejął też po śmierci Bernarda (zm. 1455) trzymane w zastawie Kluczbork i Byczynę.&nbsp; W ciągu swego panowania powiększył swoje władztwo o obszary, kt&oacute;re nigdy do księstwa opolskiego nie należały, a mianowicie dwie części księstwa opawskiego, zamek Edelstein i miasto Zlat&eacute; Hory i prawo zastawu na mieście Bilowcu. Od biskupa wrocławskiego Konrada wziął w zastaw (między 1435 a 1447 r.) miasto Ujazd z przynależnościami.

Bolesław V zapisał się w historii nie tylko, jako zaradny gospodarz, ale także sympatyk husytyzmu. Zaznajomiony z nowinkami religijnymi podczas studi&oacute;w w Pradze, kiedy w 1428 roku husyci dotarli do jego księstwa przyłączył się do nich. Cofnął nadania dla kolegiaty głog&oacute;weckiej, wypędził księży i zagarnął dobra kościelne. W jego ręku znalazły się także liczne dobra m.in. w biskupim księstwie nyskim. Z husytami wyprawiał się w kolejnych latach pod Kluczbork i Namysł&oacute;w (1430) oraz pod Żory i Rybnik (1433), gdzie jednak poni&oacute;sł klęskę. Za swe czyny wobec Kościoła w 1443 roku został nawet obłożony ekskomuniką. Pierwszą jego żona została Elżbieta, c&oacute;rka Elżbiety Granowskiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły; wniosła mu w posagu Pilicę z kluczem wsi. Po raz drugi ożenił się, po odsunięciu Elżbiety ok. 1450 roku, z Jadwigą, c&oacute;rką Hinczy Bessa. Obydwa małżeństwa pozostały bezdzietne.

Po śmierci Bolesława V (29 V 1460) jego brat Mikołaj I przejął po nim spuściznę, mimo, że kr&oacute;l czeski, [[Jerzy z Podiebrad&oacute;w]], chciał je zagarnąć, jako opuszczone lenno. Mikołaj pr&oacute;cz własności zmarłego przejął także trzymane tytułem zastawu: Byczynę i Kluczbork, przynależne do księstwa brzeskiego oraz biskupi Ujazd. Musiał jednak zrezygnować z pretensji do księstwa opawskiego, zamku Edelstein i miast Zlat&eacute; Hory i Bilowiec. Mimo tego, księstwo opolskie, dotąd rozbite na kilka części, zostało zjednoczone. W latach 1463-1464&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Mikołaj I usilnie działał, aby odrzucić pretensje księcia Henryka IX głogowsko-żagańskiego, kt&oacute;ry ponownie wystąpił z roszczeniami do spadku po dziadku, Władysławie Opolczyku; ostatecznie Henryk IX zrzekł się roszczeń za 14 tysięcy floren&oacute;w. W 1472 roku odrzucił też pretensje księcia toszeckiego Przemysława do warowni i wsi Łabędy w ziemi sośnicowickiej; sędzia polubowny, biskup wrocławski Rudolf orzekł, że miejscowość należy do księstwa opolskiego.

Mikołaj I żonaty był z Magdaleną, c&oacute;rką Ludwika II brzeskiego, z kt&oacute;rą miał pięciu syn&oacute;w: Ludwika (zm. 1475-76), Jan Dobrego (zm. 1532), Mikołaja II (zm. 1497), Bolesława i Bernarda (zm. przed 1477) oraz c&oacute;rki: Małgorzatę, żonę Przemysława toszeckiego, Elżbietę, klaryskę wrocławską, Magdalenę, żonę Jana V raciborskiego i Katarzynę, klaryskę wrocławską.

Po śmierci Mikołaja I (3 VII 1476) księstwo opolskie przeszło na jego dw&oacute;ch syn&oacute;w [[Mikołaj II|Mikołaja II]] i [[Jan II Dobry|Jana II Dobrego]], kt&oacute;rzy rządzili wsp&oacute;lnie. W 1478 roku w układzie małżeńskim ich siostry Magdaleny z [[Jan V raciborski|Janem V raciborskim]] zapewnili sobie perspektywy przejęcia tegoż księstwa w razie bezpotomnej śmierci ich szwagra. Dwa lata p&oacute;źniej (1480) utracili zastawiony Brzeg wskutek wykupienia go przez książąt brzeskich, ale udało im się utrzymać zastaw kluczborsko-byczyński. Swoje władztwo poszerzyli natomiast o Gliwice w 1492 roku (kupione od Wylema z Pern&scaron;tejna), o Toszek w 1496 roku i Bytom w 1498 roku. Po bezpotomnej śmierci Mikołaja II (został ścięty w Nysie w 1497 roku, po tym, jak na zjeździe książąt zranił sztyletem księcia cieszyńskiego Kazimierza II i pr&oacute;bował zaatakować biskupa wrocławskiego Jana Rotha), Jan Dobry nabył jeszcze Koźle (1509) i przejął Bohum&iacute;n z 8 wsiami (1509), a po Karolu ziębickim odziedziczył Ziębice. W 1511 roku uzyskał od kr&oacute;la [[Władysław Jagiellończyk|Władysława Jagiellończyka]] prawo dysponowania swoim księstwem na wypadek bezpotomnej śmierci, wtedy też zwarł układ o przeżycie z [[Walentyn| Walentynem]], księciem raciborskim. Rok p&oacute;źniej (1512) do układu przystąpił jeszcze [[Jerzy Hohenzollern, książę karniowski]], a kr&oacute;l czeski potwierdził to w 1517 i 1519 roku. Po bezpotomnej śmierci Walentyna (13 XI 1521), Jan Dobry przejął jego księstwo raciborskie, przywracając tym samym do życia księstwo opolsko-raciborskie.

Jan II Dobry popierał rozw&oacute;j miast i g&oacute;rnictwa; w 1524 roku wydał <em>[[Ordunek G&oacute;rny]]</em> (72 artykuły prawa g&oacute;rniczego), a w 1531 roku tzw. [[<em>Przywilej Hanuszowy</em>]], tj. wielki przywilej ziemski dla księstwa, kt&oacute;ry normował stosunki między stanami. W zakresie sądownictwa odbierał miastom prawo karania szlachty za zbrodnie popełnione w mieście i oddawał takie sprawy sądom złożonym z 6 ławnik&oacute;w wybranych spośr&oacute;d szlachty i 2 z mieszczan. Przywilej gwarantował, że księstwa, opolskie i raciborskie, są częścią Korony Czeskiej i nie mogą być rozdzielone. W razie zagrożenia ich przez wroga, każdy mieszkaniec zobowiązany jest do obrony granic pod karą utraty d&oacute;br i przywilej&oacute;w. Oba księstwa miały posługiwać się wsp&oacute;lnym herbem, złotym orłem z koroną na niebieskim polu. Po śmierci księcia najwyższą władzą w księstwie miał być sejmik, a kr&oacute;la reprezentować miał starosta krajowy mianowany przez niego spośr&oacute;d miejscowej szlachty. Najwyższą instancją sądową dla szlachty miał być natomiast sąd ziemski, a językiem urzędowym język czeski, w kt&oacute;rym został spisany przywilej.

Zawarty w 1512 roku układ między Janem Dobrym i Jerzym Hohenzollernem o wzajemnym dziedziczeniu nie zyskał jednak aprobaty nowego kr&oacute;la czeskiego, Ferdynanda I Habsburga. W 1528 roku wezwał on do siebie Jana i zmusił do jego unieważnienia, a następnie do przekazania swych posiadłości Koronie Czeskiej. &nbsp;Jan Dobry zmarł w stanie bezżennym 27 III 1532 w Raciborzu, pochowany został w kolegiacie (dziś katedrze) św. Krzyża; był ostatnim z Piast&oacute;w opolskich.

==3. Piastowie bytomscy==

Kr&oacute;tką linię Piast&oacute;w bytomskich zapoczątkował [[Kazimierz]], drugi syn Władysława opolskiego. Jego dziedzictwo składało się z Bytomia, Koźla, Gliwic, Toszka i Siewierza. W przeciwieństwie do swych braci nie brał udziału w sojuszu z Henrykiem IV Prawym (zawartym jeszcze przez ich ojca ok. 1280) i nie szukał z nim zbliżenia. Kiedy Henryk Prawy w latach 1282-1287 toczył sp&oacute;r z biskupem wrocławskim Tomaszem II, stanął po stronie biskupa. Książę bytomski 10 stycznia 1289 roku hołdem złożonym w Pradze (za zgodą syn&oacute;w i możnych) uznał swoje księstwo za lenno Wacława II władcy czeskiego, przyrzekając mu wierność i służenie pomocą zbrojną. Było to pierwsze ustrojowe połączenie części Polski z państwem czeskim i to na zasadzie dobrowolnego stosunku lennego. Przyczyną, kt&oacute;ra skłoniła go do takiego czynu była najpewniej obawa przed zbrojnym najazdem księcia wrocławskiego. Kazimierz wspierał p&oacute;źniej Wacława II w jego zabiegach zmierzających do opanowania Krakowa i pokonania gł&oacute;wnego rywala, księcia kujawskiego Władysława Łokietka. Po upadku Przemyślid&oacute;w książę bytomski zmienił front i &ndash; za pośrednictwem Łokietka - zbliżył się ok. 1306 roku do kr&oacute;la węgierskiego Karola Roberta. Wydał za niego swoją c&oacute;rkę Marię (1306), a dwaj synowie, Bolesław i Mieszko, doszli wkr&oacute;tce na Węgrzech do wysokich godności kościelnych.

Kazimierz ożeniony był z bliżej nieznaną Heleną (możliwe, że c&oacute;rką, księcia halickiego Lwa), z kt&oacute;rej zostawił wspomnianą c&oacute;rkę [[Maria|Marię]] (zm. 1317) oraz 5 syn&oacute;w: [[Bolesław|Bolesława]] (zm. 1328), księcia toszeckiego (1304), p&oacute;źniej arcybiskupa ostrzyhomskiego (1321), Mieszka (zm. 1344), biskupa nitrzańskiego (1328), a potem (1334) weszpremskiego, Władysława bytomsko-kozielskiego (zm. 1351-52), [[Jerzy|Jerzego]] (zm. po 1327) i [[Siemowit|Siemowita]] (zm. po 1342), księcia bytomskiego, a p&oacute;źniej gliwickiego.

Z syn&oacute;w Kazimierza (zm. 1312) najważniejszą rolę odegrał Władysław, kt&oacute;ry przygotowywany był przez ojca na swego następcę. Dopuszczony do wsp&oacute;łrząd&oacute;w od 1303 roku, otrzymał Koźle, kt&oacute;rym władał do śmierci ojca. P&oacute;źniej stopniowo przejmował części po braciach, kt&oacute;rzy udali się na Węgry, Toszek po Bolesławie i Siewierz po Mieszku; w 1316 roku zajął także Bytom przeznaczony Siemowitowi. Około 1327 roku dokonał nowego podziału księstwa, dla siebie zatrzymując Bytom, Toszek i Siewierz, a Siemowitowi odstępując Gliwice. W 1334 roku za 4 tysiące grzywien zastawił Leszkowi, księciu raciborskiemu dystrykt kozielski. Wr&oacute;cił on w jego ręce po śmierci księcia raciborskiego (1336), ale wtedy oddał go najstarszemu synowi Kazimierzowi, a po śmierci tegoż, przekazał go kolejnemu z syn&oacute;w, Bolesławowi. Potrzebując got&oacute;wki sprzedał w 1337 roku dystrykt siewierski Kazimierzowi cieszyńskiemu za 720 grzywien, a w 1351 roku Sławięcice odstąpił Bolesławowi II opolskiemu za 2800 grzywien.

Politycznie Władysław bytomski lawirował między Pragą i Krakowem. W lutym 1327 roku w Opawie złożył hołd Janowi Luksemburskiemu, jednak w 1345 roku po klęsce Karola IV kr&oacute;la czeskiego pod Lelowem zadeklarował się po stronie kr&oacute;la Kazimierza Wielkiego, by ostatecznie podporządkować się władcy czeskiemu.

Władysław bytomski był dwukrotnie żonaty. Z pierwszej żony, Beatrycze, c&oacute;rki Ottona V Długiego, margrabiego brandenburskiego, miał Kazimierza (zm. po 1342), Eufemię, żonę Konrada I oleśnickiego i zapewne Agnieszkę i Katarzynę, kt&oacute;re zostały cysterkami w Trzebnicy. Z drugą żoną, Ludgardą, c&oacute;rką Henryka II Lwa księcia meklemburskiego pozostawił [[Bolesław|Bolesława]], Beatrycze, żonę Bertolda, hrabiego von Hardeck i Elenczę, dominikankę raciborską.

Spadkobiercą Władysława zmarłego w 1351-52 roku został Bolesław. Ten zabiegając o względy kr&oacute;la czeskiego Karola IV Luksemburskiego wyruszył w 1354 roku u jego boku na wyprawę koronacyjną do Rzymu, w licznym gronie książąt śląskich. Przebywając w Venzone niespodziewanie jednak zmarł 15 grudnia 1355 roku. Został pochowany w tamtejszej katedrze, gdzie do dziś zachowała się jego płyta grobowa.

Bolesław, ostatni z książąt bytomskich, z małżeństwa z Małgorzatą, c&oacute;rka Jarosława ze &Scaron;ternberka pozostawił trzy c&oacute;rki: Elżbietę, kt&oacute;ry wyszła za [[Przemysław Noszak|Przemysława Noszaka]], cieszyńskiego, Eufemię, żonę Wacława niemodlińskiego, a p&oacute;źniej Bolka III ziębickiego i Bolkę, żonę Čenka z Wartemberka. Ponieważ Bolesław nie pozostawił męskiego potomstwa z prawami do spadku wystąpili wkr&oacute;tce książęta cieszyńscy i oleśniccy. Pierwsi wysuwali roszczenia na podstawie małżeństwa Przemysława Noszaka z Elżbietą, c&oacute;rką Bolesława bytomskiego, natomiast drudzy, na podstawie małżeństwa Konrada I oleśnickiego z Eufemią, c&oacute;rką Władysława bytomskiego. Długoletnie spory, w kt&oacute;rych, jako arbiter występował cesarz Karol IV, zakończyły się ostatecznie w 1369 roku. Ustalono, że część kozielska z Koźlem przypadnie książętom oleśnickim, natomiast bytomska wraz z Bytomiem i Gliwicami zostanie podzielona po połowie. Zachodnia część przypadła książętom oleśnickim, wschodnia książętom cieszyńskim, a wspomniane miasta podzielono po połowie.

==4. Piastowie raciborscy==

Protoplastą młodszej linii Piast&oacute;w raciborskich był najmłodszy syn Władysława opolskiego, [[Przemysław (Przemko)]]. Początkowo wsp&oacute;łrządził z najstarszym z braci, Mieszkiem, w dzielnicy raciborsko-cieszyńskiej, ale w końcu 1289 lub na początku 1290 roku ostatecznie rozdzielili posiadłości. Mieszko zatrzymał dla siebie Cieszyn i Oświęcim, natomiast Przemysław przejął Racib&oacute;rz. Książę ożenił się z Anną, c&oacute;rką Konrada II księcia czerskiego, kt&oacute;rej w dożywocie zapisał Wodzisław Śląski. Z małżeństwa pozostał syn [[Leszek]], oraz trzy c&oacute;rki: Anna, wydana za [[Mikołaj II opawski|Mikołaja II opawskiego]] z dynastii Przemyślid&oacute;w, Eufemia, ksieni u dominikanek raciborskich i zapewne Konstancja, niezamężna, po śmierci matki, księżna wodzisławska. Przemysława raciborskiego uważa się za jednego z nielicznych książąt śląskich, kt&oacute;remu być może udało się oprzeć naciskom czeskim i nie złożyć hołdu lennego Wacławowi II, chociaż był jego stronnikiem. Stolicy swego księstwa, Raciborzowi, nadal w 1299 roku prawo magdeburskie. Ufundował też w mieście klasztor dominikanek pod wezwaniem. Św. Ducha.

Po śmieci Przemysława w 1306 roku schedę po nim przejął [[Leszek]], jak się miało okazać ostatni niezależny książę raciborski. Samodzielność utracił &ndash; jak zresztą większość książąt śląskich - w 1327 roku. Hołd lenny kr&oacute;lowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu złożył 19 lutego tego roku w Opawie. W aktach lennych książąt g&oacute;rnośląskich &ndash; obok zwykłych formuł dotyczących oddania i przyjęcia w dziedziczne lenno - znalazły się także obwarowania dotyczące kwestii następstwa, choć nie wszystkie p&oacute;źniej były respektowane. Jeśli chodzi o Leszka raciborskiego, to uzyskał on uznanie następstwa tronu tak dla syn&oacute;w, jak c&oacute;rek i krewnych, względnie prawo wyznaczenia następcy. Książę raciborski był żonaty z Agnieszką, c&oacute;rką Henryka IV Wiernego, księcia głogowskiego, z kt&oacute;rą nie miał jednak potomstwa. To spowodowało, że w 1336 roku postanowił przekazać swoje księstwo, szwagrowi, [[Mikołaj II książę opawski|Mikołajowi II, księciu opawskiemu]]. Po śmierci Leszka w 1337 roku, kr&oacute;l czeski Jan Luksemburski, stojąc na gruncie prawa lennego, mimo protest&oacute;w krewnych zmarłego, nadał księstwo raciborskie władcy opawskiemu, co dało początek nowemu księstwu noszącemu odtąd nazwę księstwa opawsko-raciborskiego.

==5. Piastowie cieszyńscy==

Protoplastą Piast&oacute;w cieszyńskich był [[Mieszko]], najstarszy syn Władysława I opolskiego. Po śmierci ojca (1281) początkowo wsp&oacute;łrządził z najmłodszym z braci, [[Przemko|Przemkiem]], w dzielnicy raciborsko-cieszyńskiej. Do ostatecznego podziału między nimi doszło w końcu 1289 lub na początku 1290 roku i w jego wyniku Mieszko zatrzymał Cieszyn i Oświęcim, natomiast Przemysław przejął Racib&oacute;rz. W rozgrywającym się wtedy na Śląsku głośnym sporze między Henrykiem IV Prawym, księciem wrocławskim a tamtejszym biskupem Tomaszem II, książę cieszyński poprał biskupa. Po śmierci Prawego związał się natomiast w 1291 roku sojuszem z władcą czeskim Wacławem II. Rok p&oacute;źniej złożył mu nawet hołd, kiedy ten wyprawiał się na Krak&oacute;w przeciw Władysławowi Łokietkowi. Po śmierci Wacława II (1305) dochował wierności Wacławowi III, kt&oacute;ry poślubił c&oacute;rkę Mieszka Wiolę (1305).&nbsp; W polityce wewnętrznej książę wykazywał troskę o swoje władztwo; wybijał monetę, dokonał lokacji Zatora (1292), Oświęcim obdarował przywilejami ustanawiając tam skład soli i ołowiu (1291), a w Cieszynie dokonał fundacji klasztoru dominikan&oacute;w. Z nieznanej nam żony, pozostawił [[Władysław|Władysława]] i [[Kazimierz|Kazimierza]]. Przed śmiercią (zm. przed 27 VIII 1315) podzielił księstwo na dwie dzielnice: oświęcimską, kt&oacute;rą otrzymał starszy [[Władysław]] (dał początek nowej linii Piast&oacute;w oświęcimskich) i cieszyńską, kt&oacute;rą przypadła młodszemu Kazimierzowi.

Kazimierz początkowo pozostawał w dobrych stosunkach z kr&oacute;lem polskim Władysławem Łokietkiem, p&oacute;źniej jednak zbliżył się do Czech, czego efektem był hołd złożony Janowi Luksemburskiemu w Opawie w lutym 1327 roku. Poszerzając terytorialnie swoje władztwo nabył za 720 grzywien od książąt bytomskich w 1337 roku ziemię siewierską, natomiast od księcia legnickiego Bolesława Rozrzutnego, wziął w zastaw Namysł&oacute;w. Po wymarciu książąt bytomskich (1355), w związku z tym, że jego syn Przemysław był żonaty z Elżbietą, c&oacute;rką Władysława bytomskiego, wysunął roszczenia do spadku; sp&oacute;r z sukcesem zakończył już jego syn. Kazimierzowi przypisuje się też lokację miejską Bielska (przed 1327). Z małżeństwa z Eufemią mazowiecką pozostawił liczne potomstwo, a mianowicie 5 syn&oacute;w: Przemysława Noszaka, kt&oacute;ry przejął księstwo, Siemowita przeora joannit&oacute;w (zm. 1391), Jana, kleryka diecezji wrocławskiej (zm. ok. 1359), Bolesława, kanonika krakowskiego i kapelana cesarza Karola IV (zm. 1356), Władysława (zm. w 1355 roku we Włoszech w Venzone po zjedzeniu nieświeżego węgorza), oraz 4 c&oacute;rki: Agnieszkę, żonę Konrada II oleśnickiego, Annę, żonę Wacława I legnickiego, Elżbietę, cysterkę w Trzebnicy i Jolantę, klaryskę krakowską.

Po śmierci Kazimierza w 1358 roku niepodzielną władzę w księstwie przejął [[Przemysław I Noszak]]. Ten, jak się okazało najwybitniejszy z Piast&oacute;w cieszyńskich doby średniowiecza, swoją karierę od początku związał z dworem Karola IV Luksemburga, kr&oacute;la czeskiego i jednocześnie cesarza, a następnie jego następcy, Wacława IV. Nie wchodząc w szczeg&oacute;ły, należy podkreślić, że książę cieszyński odegrał doniosłą rolę w kształtowaniu polityki czeskiej w obliczu wielkich wydarzeń epoki, schizmy w Kościele katolickim i wojny stuletniej. W 1384 roku Wacław IV w nagrodę za doprowadzenie do małżeństwa między jego siostrą Anną a kr&oacute;lem Anglii, Ryszardem II, nadał władcy cieszyńskiemu w lenno część dawnego księstwa głogowsko-ścinawskiego, czyli połowę Głogowa i G&oacute;ry z okręgami. Wcześniej książę w wyniku długiego sporu (1357-1369) o spadek po książętach bytomskich uzyskał połowę ziemi bytomskiej z połową Bytomia i Gliwic. Ponadto w 1385 roku kupił od księcia Bolka ziębickiego Strzelin, a po śmierci Jana III oświęcimskiego (1405), za zgodą kr&oacute;la Wacława IV, przejął to księstwo.

Przemysław Noszak żonaty był z Elżbietą, c&oacute;rką Bolesława bytomskiego. Z tego małżeństwa pozostała c&oacute;rka Anna, żona Henryka IX lubińskiego oraz dw&oacute;ch syn&oacute;w, [[Przemysław II]] i Bolesław. Kiedy w 1405 roku Noszak przejął księstwo oświęcimskie, przekazał je Przemysławowi II, kt&oacute;ry zapoczątkował nową linię Piast&oacute;w oświęcimskich. Drugi z syn&oacute;w, [[Bolesław I]], zanim przejął cieszyńską schedę po śmierci ojca w 1410 roku, rządził już wcześniej w Toszku (1404), a od 1407 roku w księstwie oświęcimskim, po śmierci brata Przemysława. Dopiero w 1414 roku księstwo oświęcimskie (wraz z Toszkiem i połową Gliwic) oddał swemu bratankowi, Kazimierzowi. Sprawując władzę w księstwie cieszyńskim Bolesław I utrzymywał dobre stosunki z kr&oacute;lem polskim Władysławem Jagiełłą, czego wyrazem był udział w wyprawie przeciw Krzyżakom w 1414 roku, a także nawiązanie związk&oacute;w rodzinnych. Mianowicie, po rychłej śmierci pierwszej żony Małgorzaty, c&oacute;rki [[Jan I raciborski|Jana I raciborskiego]], poślubił w 1412 roku Eufemię (Ofkę), siostrzenicę Jagiełły, a c&oacute;rkę Siemowita IV mazowieckiego i Aleksandry, c&oacute;rki Olgierda wielkiego księcia Litwy.

Umierając 6 maja 1431 roku zostawił c&oacute;rkę Aleksandrę, kt&oacute;ra wyszła za Władysława Garę, palatyna węgierskiego oraz czterech syn&oacute;w: [[Wacław|Wacława]], [[Władysław|Władysława]], [[Przemysław|Przemysława]] i [[Bolesław|Bolesława]]. Ponieważ w tym czasie wszyscy bracia byli jeszcze nieletni, władzę w księstwie cieszyńskim przejęła księżna wdowa, natomiast do podziału doszło dopiero w 1442 roku. W jego wyniku najstarszemu Wacławowi przypadł Bytom i Siewierz. Ten jednak już w grudniu 1443 roku, za zgodą braci i matki, sprzedał ziemię siewierską biskupowi krakowskiemu, Zbigniewowi Oleśnickiemu za 6 tysięcy grzywien groszy szerokich czeskich. Z Bytomia natomiast zrezygnował 6 II 1452 roku, wymieniając go na Bielsko z bratem Bolesławem II. Po śmierci tego ostatniego (4 X 1452) opiekował się jego dziećmi, a w 1459 roku sprzedał księciu oleśnickiemu Konradowi IX Czarnemu część bytomską. Żonaty z Elżbietą Hohenzollern, 16 lat od niego starszą, nie doczekał się potomstwa (zresztą z żoną rozstał się już w 1445/46), zmarł w 1474 roku.

Kolejny z braci, Przemysław II (Przemko) w podziale księstwa otrzymał część cieszyńską.&nbsp; W polityce popierał kr&oacute;la czeskiego Jerzego z Podiebrad&oacute;w, ale jednocześnie utrzymywał bliskie stosunki z Kr&oacute;lestwem Polskim. Po śmierci Jerzego, w rywalizacji o tron czeski między Władysławem Jagiellończykiem, a kr&oacute;lem Węgier Maciejem Korwinem, opowiedział się po stronie tego drugiego. Uczestniczył w zwalczaniu opozycyjnych wobec kr&oacute;la Macieja książąt śląskich; m.in. w 1473 roku wziął udział w wyprawie przeciw księciu Wacławowi rybnickiemu. Szybko jednak rozczarował się do nowego władcy, kiedy ten nie przekazał mu zabranej księciu rybnickiemu Pszczyny. Zmarł w 1477 roku. Z małżeństwa z Anną, c&oacute;rką Bolesława IV mazowieckiego miał tylko c&oacute;rkę [[Jadwiga|Jadwigę]],&nbsp; kt&oacute;ry wyszła za Stefana Zapolylę, palatyna Węgier.

Władysław otrzymał natomiast dolnośląską cześć władztwa książąt cieszyńskich, z połową Głogowa i G&oacute;ry. Ożeniony z Małgorzatą, hrabianką Cylii, zmarł bezpotomnie w 1460 roku, w wyniku ran odniesionych w czasie oblężenia Wrocławia wspierając kr&oacute;la czeskiego Jerzego z Podiebrad&oacute;w.

Ostatni z syn&oacute;w Bolesława I, Bolesław II w wyniku podziału otrzymał część księstwa z Bielskiem, do kt&oacute;rej - po śmierci matki (1447) - dołączył część jej wiana (16 miejscowości w południowo-zachodniej części księstwa). Tuż przed śmiercią &ndash; 6 II 1452 - zamienił się z bratem Wacławem oddając mu Bielsko, a biorąc od niego Bytom. Zastrzegł jednak, że ten nie odstąpi nikomu Bielska z pominięciem jego lub jego syn&oacute;w. W przeciwieństwie do brata Przemysława, Bolesław II opowiadał się za ścisłym związkiem z Polską. Jego żoną była Anna, c&oacute;rka Iwana księcia na Bielsku (Podlaskim), a siostrzenica Zofii Holszańskiej, kr&oacute;lowej Polski; jako wiano otrzymała od niego Frydek i Frysztat. Przedwcześnie zmarły książę (8 X 1452) pozostawił syna [[Kazimierz II|Kazimierza II]]. Ten wychowywany przez stryja Przemysława II już w 1460 został dopuszczony do wsp&oacute;łrząd&oacute;w. Natomiast pełnię władzy w całym księstwie cieszyńskim przejął po jego śmierci w 1477 roku. W czasie walk o tron czeski między Jagiellonami, a Maciejem Korwinem Kazimierz II złożył hołd kr&oacute;lowi węgierskiemu, ale potem przeszedł na stronę Władysława Jagiellończyka. Skutkowało to tym, że kiedy ostatecznie w 1490 roku Jagiellończyk, jako kr&oacute;l czeski przejął władzę na Śląsku, Kazimierz został mianowany starostą generalnym. Funkcję tę pełnił dwukrotnie, do 1504&nbsp; i w latach 1506-1528. Był żonaty z Joanną, c&oacute;rką Wiktoryna z Podiebrad&oacute;w, z kt&oacute;rą miał dw&oacute;ch syn&oacute;w; duchownego Fryderyka (zm. 1507) i Wacława II (zm. 1524). Obydwu syn&oacute;w jednak przeżył, gdyż sam zmarł dopiero w 1528 roku.

Cieszyńską linię Piast&oacute;w przedłużył pogrobowy syn Wacława II, [[Wacław III Adam]]. Zwolennik reformacji, kt&oacute;rą ostatecznie wprowadził w księstwie w 1540 roku; skutkowało to m.in. rozwiązaniem klasztor&oacute;w dominikan&oacute;w i bernardyn&oacute;w w Cieszynie i benedyktyn&oacute;w w Orłowej. Pierwszą żoną Wacława Adama była Maria, c&oacute;rka Jana z Pernstejnu (wcześniej regenta księstwa), z kt&oacute;rej pozostawił syna Fryderyka Kazimierza (zm. 1571) i c&oacute;rki Annę i Zofię. Drugą małżonką została Katarzyna Sydonia, księżna saska, kt&oacute;ra urodziła mu trzech syn&oacute;w: Chrystiana Augusta (zm. 1571), Jana Albrechta (zm. 1579) i Adama Wacława oraz dwie c&oacute;rki: Marię Sydonię (żonę Fryderyka IV legnickiego) i Annę Sybillę.

Z syn&oacute;w Wacława III Adama, kt&oacute;ry zmarł w 1579 roku, przeżył go tylko [[Adam Wacław]]. Początkowo gorliwy zwolennik protestantyzmu (kilkakrotnie wydał rozporządzenia dotyczące zwalczania katolicyzmu), w 1610 roku zmienił wyznanie na katolickie, a swoim poddanym nakazał powr&oacute;t na łono Kościoła katolickiego i jednocześnie zarządził wypędzenie ewangelik&oacute;w z księstwa. Działania te niewątpliwie zbliżyły go cesarza Macieja Habsburga, kt&oacute;remu w 1611 złożył hołd we Wrocławiu. Pewnie nagrodą za taką postawę była p&oacute;źniejsza nominacja na starostwo generalne Śląska (1617). Z małżeństwa z Elżbietą, c&oacute;rką księcia kurlandzkiego Gotarda Kettlera, miał trzech syn&oacute;w: Adama Gotrada (zm. 1597), Chrystiana Adama (zm. 1602) i [[Fryderyk Wilhelm|Fryderyka Wilhelma]] (zm. 1625), kt&oacute;ry jak jedyny przeżył ojca, oraz dwie c&oacute;rki: Annę Sydonię (zm. 1619), żonę Jakuba II von Hohenhembs i [[Elżbietę Lukrecję]], żonę Gundakera księcia Liechtensteinu. Książę pozostawił jeszcze syna Wacława Gotfryda (zm. 1672) ze związku ze szlachcianką Małgorzatą Koschlinger. Ten jednak, mimo że legitymowany (1604), ze względu na pochodzenie matki, nie m&oacute;gł dziedziczyć po ojcu księstwa; w 1640 roku otrzymał tytuł barona von Hohenstein.

Po śmierci Adama Wacława w 1617 roku, rządy w księstwie w imieniu nieletniego Fryderyka Wilhelma sprawowała początkowo jego starsza siostra, Elżbieta Lukrecja. Fryderyk, po odbyciu studi&oacute;w w Niemczech w 1624 roku wr&oacute;cił na kr&oacute;tko do Cieszyna, ale rok p&oacute;źniej niespodziewanie zmarł w Kolonii w wieku 24 lat. Pozostawił nieślubną c&oacute;rkę Magdalenę (legitymowana w 1640 roku, otrzymała tytuł barona Hohenstein). Po jego śmierci rządy w księstwie, po burzliwym procesie z Habsburgami, za specjalną zgodą cesarską, objęła ponownie Elżbieta Lukrecja. Była ostatnim Piastem rządzącym księstwem cieszyńskim. Po jej śmierci (19 V1653) księstwo objął w posiadanie cesarz Ferdynand II, kt&oacute;rzy przekazał je w synowi, Ferdynandowi III.

==6. Piastowie oświęcimscy==


Linię Piast&oacute;w oświęcimskich zapoczątkował [[Władysław, syn Mieszka cieszyńskiego]], kt&oacute;ry przy podziale księstwa otrzymał Oświęcim; drugi z braci Kazimierz otrzymał Cieszyn. Władysław I oświęcimski, żonaty z Eufrozyną, c&oacute;rką Bolesława płockiego, pozostawał w bliskich kontaktach z księciem, a następnie z kr&oacute;lem polskim Władysławem Łokietkiem. W 1315 roku występował nawet, jako jego sojusznik przeciw Brandenburgii. Żoną księcia była Eufrozyna, c&oacute;rka Bolesława II płockiego z kt&oacute;rej pozostawił syna Jana Scholastyka, c&oacute;rkę Annę, żonę możnowładcy węgierskiego Tomasza Szechenyego i nieznaną z imienia dominikankę raciborską. Po śmierci Władysława (zm. 1321/24), jego następca Jan Scholastyk nie ciszył się długo niezależnością, już bowiem w 24 lutego 1327 w Bytomiu uznał się czeskim lennikiem i złożył hołd kr&oacute;lowi [[Jan Luksemburski|Janowi Luksemburskiemu]], otrzymując w lenno imienne wymienione miasta: Oświęcim, [[Zator]], [[Kęty]], [[Żywiec]], [[Wadowice]] i [[Spytkowice]] wraz z przynależnościami.

Po śmierci Jana Scholastyka w 1372 roku, jego następca, Jana II, tuż po objęciu rząd&oacute;w, w październiku tego roku, uzyskał od kr&oacute;la czeskiego Wacława IV zmianę warunk&oacute;w układu lennego. Dokument zawierał klauzulę, że w razie jego bezpotomnej śmierci księstwo przejdzie na [[Przemysław Noszak|Przemysława Noszaka]], księcia cieszyńskiego, najbliższego krewnego. Panowanie Jana II trwało bardzo kr&oacute;tko, gdyż książę zmarł na początku 1376 roku. Z małżeństwa z Jadwigą, c&oacute;rką Ludwika, księcia legnicko-brzeskiego, pozostawił dwie c&oacute;rki: Annę (żonę Puty z Častalowic) i Katarzynę oraz syna [[Jan III|Jana III]]. Małoletniość tego ostatniego spowodowała, że początkowo rządy w księstwie oświęcimskim sprawował Przemysław I Noszak. Po dojściu do pełnoletniości (od ok. 1380) Jan III prowadził w pełni samodzielną politykę, opierając ją na dobrych stosunkach z Kr&oacute;lestwem Polskim. Jego żoną była siostra kr&oacute;la polskiego Władysława Jagiełły, Jadwiga, kt&oacute;rą poślubił w 1394 roku. Małżeństwo było jednak bezdzietne i po śmierci Jana III w 1405 roku, zgodnie z wcześniejszymi układami, księstwo oświęcimskie przeszło na Przemysława I Noszaka (zm. 1410), kt&oacute;ry przekazał je synowi [[Przemysław II|Przemysławowi II]]. Ten zapoczątkował drugą, młodszą linię książąt oświęcimskich, sam jednak panował bardzo kr&oacute;tko, gdyż 1 stycznia 1406 roku został zamordowany. Jak podawał Jan Długosz, miało do tego dojść z podpuszczenia księcia raciborskiego [[Jan II Żelazny|Jana II Żelaznego]], a zbrodni dokonał niejaki Marcin Czech, zwany Chrzanem, na trakcie z Gliwic do Cieszyna. Zab&oacute;jcę wkr&oacute;tce ujęto i zgładzono w Cieszynie, zadając mu tortury na tzw. spiżowym koniu.

Przemysław II, z pierwszej żony, nieznanej nam z imienia, pozostawił syna [[Kazimierz|Kazimierza]]. Zanim jednak ten przejął schedę po ojcu, 22 II 1407 roku kr&oacute;l czeski Wacław IV, nadał księstwo oświęcimskie Przemysławowi I Noszakowi i jego potomkom. W wyniku tego władzę tam przejął młodszy syn Noszaka, [[Bolesław]]. Dopiero w końcu 1414 roku stryj oddał Kazimierzowi należące do jego ojca księstwo składające się z ziemi oświęcimskiej, toszeckiej i połowy gliwickiej. W 1416 roku Kazimierz wym&oacute;gł na Bolesławie nadanie mu jeszcze Strzelina i wypłacenie odszkodowania w wysokości 300 grzywien srebra, a w 1421 roku władztwo powiększył jeszcze o [[Pyskowice]]

W trakcie swego panowania Kazimierz starał się utrzymywać dobre stosunki, tak ze swoimi seniorami, kr&oacute;lami Czech, Wacławem IV Luksemburskim, a potem jego bratem Zygmuntem Luksemburskim, jak i z kr&oacute;lem polskim, Władysławem Jagiełłą. Na czas jego rząd&oacute;w przypada początek wojen husyckich, kt&oacute;re objęły także Śląsk. W kwietniu 1430 roku kolejny najazd dotknął także posiadłości Kazimierza, a husyci splądrowali Toszek i Pyskowice oraz zajęli Gliwice. Wśr&oacute;d nielicznych dokument&oacute;w wystawionych przez Kazimierza na uwagę zasługuje przywilej z 1430 roku odnawiający po pożarze prawa miejskie Wadowicom i nadający miastu prawo chełmińskie. Książę zmarł w 1434 roku w Oświęcimiu, pozostawiając swoje władztwo trzem synom, [[Wacław I|Wacławowi I]], [[Przemysław|Przemysławowi]] i [[Jan IV|Janowi IV]], zrodzonym z pierwszej żony, Anny, c&oacute;rki Henryka VIII Wr&oacute;bla, księcia żagańskiego; drugą żoną była Małgorzata, c&oacute;rka Jana II Żelaznego raciborskiego.

Rządy w księstwie oświęcimskim objął początkowo najstarszy z braci, niespełna 20-letni Wacław I. Wraz z dojściem do lat sprawnych młodszych braci zgodził się na podział ojcowizny, do czego doszło na początku 1445 roku. Podział przeprowadził [[Mikołaj V, książę opawsko-raciborski]] wraz z gronem 9 szlachcic&oacute;w z księstwa oświęcimskiego. W wyniku losowania najstarszemu Wacławowi przypadła część zatorska z Zatorem i Wadowicami, średniemu, Przemysławowi, część toszecka z Toszkiem, natomiast najmłodszemu, Janowi IV (Januszowi) cześć z Oświęcimiem, Kętami i Żywcem oraz część ziemi gliwickiej z połową Gliwic. Każdy z braci miał zachować tytuł księcia oświęcimskiego; uregulowano także kwestie emisji monet, kt&oacute;re dla księstwa oświęcimskiego, jak i zatorskiego miały być bite w mennicy w Oświęcimiu. Wszyscy książęta zobowiązali się też partycypować w budowie zamku w Zatorze dla Wacława, kt&oacute;ry z tego powodu miał jeszcze prawo przez 3 lata rezydować na zamku oświęcimskim.

Jan IV, ostatni z książąt oświęcimskich, od początku swoich samodzielnych rząd&oacute;w prowadził awanturniczą politykę wobec swoich sąsiad&oacute;w. Najpierw 1444 roku włączył się w wojnę o księstwo siewierskie, kt&oacute;re [[książę cieszyński Wacław]], sprzedał biskupowi krakowskiemu, Zbigniewowi Oleśnickiemu. Konflikt zakończył się w 1447 roku podpisaniem przez Jana IV (wraz z kilkoma innymi książętami g&oacute;rnośląskimi) zobowiązania, że nie zwiąże się z wrogami Kr&oacute;lestwa Polskiego. Jednak w 1452 roku ponownie wszczął wojnę z Polską, popierając swego brata Przemysława toszeckiego, kt&oacute;ry wcześniej złupił okolice Siewierza oraz [[Włodek Skarzyński|Włodka Skrzyńskiego]] z Barwałdu, kt&oacute;ry był sprawcą licznych rozboj&oacute;w na pograniczu. Skutkowało to niestety wyprawą wojsk koronnych w 1453 roku pod Oświęcim i zmuszeniem Jana IV do rokowań, kt&oacute;re zakładały złożenie hołdu kr&oacute;lowi polskiemu i pokrycie koszt&oacute;w wysłania przeciw niemu wyprawy. Nieudane pr&oacute;by odzyskania władzy w księstwie, zakończyły się zawarciem jesienią tego roku nowej umowy, kt&oacute;ra zakładała sprzedaż księstwa Koronie Polskiej. Umowę ostatecznie sfinalizowano 21 II 1457 roku w Gliwicach, gdzie Jan IV wystawił dokument, w kt&oacute;rym oznajmił, że za zgodą braci, Wacława i Przemysława, sprzedał kr&oacute;lowi polskiemu za 50&nbsp;000 grzywien księstwo oświęcimskie, w skład kt&oacute;rego wchodziły: zamki Oświęcim i Wołek, miasta: Oświęcim i Kęty i 45 wsi.

Jan IV zaciągnął się następnie na służbę kr&oacute;la polskiego i uczestniczył w wojnie z Zakonem Krzyżackim. Po sprzedaży księstwa oświęcimskiego książę przeni&oacute;sł się do Gliwic, kt&oacute;re wykupił od brat Przemysława, a po ich sprzedaży w 1482 roku Janowi Bielikowi z Kornic, staroście G&oacute;rnego Śląska, osiadł w Karniowie, skąd pochodziła jego druga żona, Barbara, c&oacute;rka Mikołaja II, księcia karniowskiego. Zmarł między 1495  a 1497 rokiem. Jedyną c&oacute;rkę Helenę wydał za Jana z &Scaron;elmberka, możnego czeskiego.

Przemysław toszecki, kt&oacute;ry początkowo razem z Januszem IV prowadził awanturniczą politykę na pograniczu polsko-śląskim i uczestniczył w opisywanych wyżej wydarzeniach, po sprzedaży księstwa oświęcimskiego przez brata wyłagodził swe zachowanie. Brał potem udział w wojnie trzynastoletniej, jako zaciężny kr&oacute;la polskiego, był powoływany na arbitra w sporach między książętami g&oacute;rnośląskimi. Ożenił się z c&oacute;rką Mikołaja I opolskiego, kt&oacute;ra wniosła mu w posagu Łabędy i okręg sośnicowicki. Z tego małżeństwa była tylko c&oacute;rka Małgorzata, kt&oacute;ra p&oacute;źniej została klaryską we Wrocławiu. Książę zmarł w 1484 roku.

==7. Piastowie zatorscy==

Kr&oacute;tka linia Piast&oacute;w zatorskich wyodrębniła się, kiedy doszło do podziału księstwa oświęcimskiego między syn&oacute;w [[książę Kazmierrz I oświęcimski|księcia Kazimierza I oświęcimskiego]] (zob. wyżej). W wyniku losowania przeprowadzonego 19 stycznia 1445 roku najstarszemu z braci, [[Wacław I|Wacławowi I]], przypadła część zatorska z Zatorem i Wadowicami.

Jeszcze w 1440 roku książę Wacław I pod naciskiem wojsk zawarł przymierze z Kr&oacute;lestwem Polskim, a rok p&oacute;źnej (1441) zobowiązał się złożyć hołd lenny kr&oacute;lowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Ostatecznie Wacław I, jako książę zatorski złożył go 26 VI 1456 roku.

Książę był żonaty z Marią, c&oacute;rką szlachcica z ziemi siewierskiej Urbana Kopczowskiego zwanego Świrczyną. Z tego małżeństwa pozostały trzy c&oacute;rki, Zofia, Katarzyna i Agnieszka oraz czterech syn&oacute;w: [[Kazimierz]], [[Wacław II]], [[Jan V (Janusz)]] i [[Władysław (Włodek)]]. Po śmierci Wacława I w 1465 roku jego synowie rządzili początkowo wsp&oacute;lnie. Do podziału doszło dopiero 28 maja 1474 roku, na mocy kt&oacute;rego Kazimierz wraz z Wacławem otrzymali część wschodnią księstwa (na wsch&oacute;d od rzeki Skawy po granicę z Polską), natomiast Władysław z Janem zachodnią część księstwa (na zach&oacute;d od rzeki Skawy). Część wschodnia księstwa nie uległa dalszemu podziałowi, ponieważ najpierw była rządzona wsp&oacute;lnie przez Kazimierza i Wacława, a po śmierci Wacława ok. 1487 roku, całość dostała się w ręce Kazimierza. W tym roku książę wraz żoną Małgorzatą (c&oacute;rką [[Mikołaj V książę karniowski|Mikołaja V księcia karniowskiego]]) zapisali swe dobra księciu raciborskiemu [[Jan I|Janowi I]] (młodszemu), kt&oacute;ry miał je objąć po ich śmierci. Na ten zapis nie zgodził się jednak kr&oacute;l polski Kazimierz Jagiellończyk, zwierzchnik książąt zatorskich. Kazimierz zatorski utrzymywał bliskie kontakty z dworem kr&oacute;lewskim i mieszczaństwem krakowskim, był dobroczyńcą tamtejszych kościoł&oacute;w. Zmarł zapewne w 1490 roku, a małżeństwo z Małgorzatą (zm. 1508) było bezdzietne; księżna miała dożywocie zapisane na [[Spytkowice|Spytkowicach]] i Bachowicach.

Władysław i Jan V, kt&oacute;rzy otrzymali część zachodnią księstwa zatorskiego po pewnym czasie zapewne podzieli się wydzieloną częścią księstwa w związku z ich małżeństwami. Władysław (Włodek) był żonaty z bliżej nie znana Anną, a ich c&oacute;rką była Agnieszka (zm. 1505), żona Jana Kobierzyckiego, kt&oacute;rej ojciec w 1492 roku zapisał dożywocie na Wadowicach; kr&oacute;l Polski nie respektował jednak tego zapisu po śmierci Włodka (zm. 1494). Jan V jeszcze w 1477 roku zawarł traktat o wzajemnym dziedziczeniu w razie braku męskiego potomstwa z bratem swej żony Barbary, [[Kazimierz II, książę cieszyński|Kazimierzem II, księciem cieszyńskim]], ale kr&oacute;l polski też tego nie zaaprobował (jak się okazało jedynym potomkiem księcia był pozamałżeński syn Jan zm. 1519-21).

Jan V przeżył swoich braci, a w związku z tym, że nie pozostawili męskich potomk&oacute;w przejął po nich ich części i zjednoczył na powr&oacute;t księstwo zatorskie. Jednak już w 1494 roku sprzedał swoje księstwo za 80&nbsp;000 floren&oacute;w i dostawy pewnej ilości soli, kr&oacute;lowi Polski Janowi Olbrachtowi, zachowując dożywotnio tytuł księcia oświęcimskiego i pana Zatora; dokument potwierdzający transakcję kr&oacute;l polski wydał 21 września tego roku w Radomiu. Po śmierci Jana V 17 VIII 1513 roku (został zabity przez Wawrzyńca Myszkowskiego, z kt&oacute;rym toczył sp&oacute;r o odpływ wody ze staw&oacute;w z Laskowej koło Spytkowic) księstwo zostało włączone do Kr&oacute;lestwa Polskiego edyktem Zygmunta Starego z 26 września tego roku.


Autor: [[prof. dr hab. Jerzy Sperka]]


==Bibliografia==


#K. Baczkowski, Walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471-1479, Kraków 1980.
#W. Dominiak, Ostatni władca Górnego Śląska. Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu (1225-1281), Racibórz 2009.
#Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011.
#Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, red. S. Kutrzeba, t. 1, Kraków 1933 (wydanie II Kraków 2013).
#Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002
#J. Horwat, Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV wieku, Gliwice 1993,
#Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995
#N. Mika, Mieszko, syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, Racibórz 2006.
#W. Dziewulski, Terytorialne podziały Opolszczyzny w XIII-XV w., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1973, z. 3.
#Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur, K. Ożóg, Kraków 1999.
#Panic I., Poczet Piastów i Piastówien cieszyńskich, Cieszyn b.d.w.
#Dzieje Śląska Cieszyńskiego, t. 2-3, red. I. Panic, Cieszyn 2010- 2011.
#J. Sperka, Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012
#Opole. Dzieje i tradycja, red. B. Linka, K. Tarka, U. Zajączkowska, Opole 2011.