Tekst źródłowy strony Mapy topograficzne Górnego Śląska 1824–1828 (Ur-Meßtischblätter)

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Geografia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 12 (2025)]]
Autor: [[dr hab. Piotr Greiner]] 

::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 12 (2025)|TOM: 12 (2025)]]

''Ur-Meßtischblätter'' były pruskimi wojskowymi mapami topograficznymi opracowanymi w latach 20. XIX wieku. Ich dzisiejsza nazwa pochodzi od niemieckich określeń: ''Ur'' (pierwotny), ''Meßtisch'' (stolik mierniczy) i ''Blätter'' (słupy).

== Pomiary triangulacyjne w Prusach na początku XIX wieku ==
Do prac nad ogólnopaństwowym pomiarem triangulacyjnym przystąpiono w Prusach w ramach szerokiego frontu modernizacji sił zbrojnych tego państwa po klęsce armii fryderycjańskiej w starciu z armią francuską w 1806 roku, która obnażyła zacofanie pruskich sił zbrojnych w różnych dziedzinach, w tym także na szczeblu służb kartograficznych i w zakresie wyposażenia wojsk w mapy topograficzne. Wzorem dla ekipy pruskich reformatorów, jak w wielu innych dziedzinach, stały się osiągnięcia francuskie. W 1814 roku powołano w Koblencji Biuro Topograficzne (''Topographisches Bureau''), którego zadaniem była kontynuacja przerwanych prac kartografów francuskich, tj. pomiarów Westfalii (1796–1805) oraz rozpoczętych w 1801 roku i niedokończonych pomiarów Nadrenii.

Na czele biura w Koblencji stanął ówczesny generał porucznik Friedrich Carl Ferdinand Freiherr von Müffling (1775–1851), kartograf i teoretyk wojskowości. W 1815 roku w ramach 2. Departamentu Sztabu Generalnego powstał Oddział Pomiarowy (''Aufnahme-Abteilung''). Podjął on szerokie działania przygotowawcze o charakterze organizacyjnym i teoretycznym dla przeprowadzenia ogólnopaństwowego pomiaru triangulacyjnego. Kierownictwo w prowincjach zachodnich objął von Müflling, a w centralnych i wschodnich początkowo (do 1819 roku) generał Karl Wilhelm Georg von Grolman. W 1820 roku jednolite kierownictwo znalazło się w rękach von Müfflinga.

W latach 1815–1820 zostały opracowane założenia planowanych pomiarów, wprowadzone w życie rozkazem z 15 stycznia 1821 roku. Instrukcja z tego samego roku określiła metody przeprowadzenia pomiarów i wykonania map na ich podstawie. Podstawą metodyczną pomiarów było opracowane przez von Müfflinga tzw. ''Preußische Polyederprojektion'', czyli odwzorowanie wielościenne (odwzorowanie na wielościan nierozwijalny w sposób ciągły na płaszczyznę). Von Müffling przyjął dla swojego odwzorowania pole ograniczone jednym stopniem szerokości geograficznej i jednym stopniem długości liczonym od południka Ferro<ref>Ferro (''El Hierro''), wyspa w archipelagu wysp kanaryjskich, do drugiej połowy XIX wieku powszechnie stosowana jako południk zerowy, zastąpiony przez południk przechodzący przez Greenwich. </ref> – 17° 39<nowiki>' 46''</nowiki> na zachód od południka Greenwich i stąd używane określenie ''Gradabteilungsblatt''. Zastosowano skalę 1:25 000, gdzie 8 dziesiętnych cala na mapie równało się 1 pruskiej mili (stąd określenie ''Quadratmeilenblätter'') lub 2000 reńskim prętom. Jako metodę pomiarów zastosowano pomiar triangulacyjny oparty na trzech sieciach, przy czym boki trójkątów bazy pierwszej miały długość pomiędzy 15 000 a 25 000 reńskich prętów (od 56,4 km do 94 km) i stopień ich rozwarcia był nie mniejszy niż 24°, a boki trójkątów drugiej bazy miały długość poniżej 6 000 prętów (22,6 km), stopień ich rozwarcia był powyżej 20° i rozwarcie kątów trójkątów trzeciej bazy wynosiło powyżej 16°. Każda sekcja miała oparcie w dwóch-trzech punktach trygonometrycznych z trzeciego rzędu. Sekcje zostały zaopatrzone we współrzędną siatkę kwadratową, która ułatwia obliczenie odległości wybranych punktów topograficznych.

Pomiary kątowe były wykonywane teodolitem repetycyjnym produkcji monachijskiej firmy ''Reichenbach-Institut'', natomiast podstawowym narzędziem pomiaru szczegółów i kartowania rzeźby był stolik mierniczy, od nazwy którego (''Meßtisch'') wzięła się powszechnie używana nazwa na określenie sekcji z tego zdjęcia – ''Meßtischblätter''. Podstawową używaną jednostką miary był decymalny pręt (''Ruthen'') pruski oparty na ujednostajnionym pręcie reńskim oraz dziesiętny cal (''Zoll'').

== Pomiary triangulacyjne na Górnym Śląsku ==
Pomiary przy użyciu triangulacji na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]], rozumiejąc pod tym pojęciem obszar [[Rejencja opolska|Rejencji Opolskiej]] w granicach ustalonych w 1820 roku, zostały wykonane w latach 1824–1828, w tym w 1824 roku sporządzonych zostało osiem sekcji, w 1825 roku – 48 sekcji, w 1826 roku – jedna sekcja, w 1827 roku – 49 sekcji i w 1828 roku – 28 sekcji. Taki przebieg pomiarów był wynikiem przyjętej zasady, aby w jednym sezonie pomiarowym, który trwał od wczesnej wiosny do późnej jesieni, wykreślić teren mieszczący się w prostokącie ograniczonym jednym stopniem szerokości i długości geograficznej.

Obszar Górnego Śląska mieścił się w większości pomiędzy 50 a 51 równoleżnikiem oraz pomiędzy 34 a 37 południkiem liczonym od stosowanego wówczas zerowego południka Ferro, co odpowiada dzisiejszym południkom 16°20' i 19°20' liczonym od Greenwich. Kierunek pomiarów był równoleżnikowy, od zachodu na wschód.

Skrajnie zachodnie obszary Górnego Śląska, tj. części powiatów [[Powiat nyski|nyskiego]] i [[Powiat grodkowski|grodkowskiego]] oraz austriackiego powiatu Jeseník mieszczące się w polu pomiędzy 34 a 35 stopniem długości geograficznej, zostały wykreślone jako pierwsze już w 1824 roku. W tym roku przekroczona została granica Rejencji Opolskiej na odcinku między powiatem grodkowskim a dolnośląskimi powiatami oławskim, brzeskim, strzelińskim oraz ziębickim. Ponadto wykreślone zostały dwie sekcje położone w głębi terytorium Górnego Śląska: sekcja ''Ziegenhals'' (Głuchołazy) z powiatu nyskiego oraz sekcja ''Birawa'' (Bierawa) z powiatu [[Powiat kozielski|kozielskiego]].

W 1825 roku pomiary zostały przeprowadzone głównie pomiędzy 35 a 36 stopniem długości oraz 50 a 51 stopniem szerokości geograficznej – z tego obszaru wykartowano 38 sekcji. Ponadto wykonano sześć sekcji pomiędzy 34 a 35 stopniem długości geograficznej oraz pieć sekcji położonych pomiędzy 35 a 36 stopniem długości i 49 a 50 stopniem szerokości geograficznej – z pogranicza z Austrią. W ten sposób do końca 1825 roku wykartowano całą zachodnio-południową część Górnego Śląska, czyli powiaty jego pruskiej części: grodkowski, [[Powiat niemodliński|niemodliński]], nyski, [[Powiat głubczycki|głubczycki]], [[Powiat prudnicki|prudnicki]], [[Powiat opolski|opolski]], kozielski, [[Powiat strzelecki|strzelecki]], [[Powiat raciborski|raciborski]] oraz powiaty austriackiej części: Bohumín, Bruntál, Javorník, Jeseník, Krnov, Opava, Osoblaha i Zlaté Hory, a w kilku miejscach przekroczono [[Odra|Odrę]].

Na zachodzie pięć sekcji przedstawiało jeszcze części powiatów dolnośląskich: ząbkowickiego, kamiennogórskiego, ziębickiego i brzeskiego, a na południu 14 sekcji pogranicze prusko-austriackie, w tym 11 sekcji obejmowało powiaty [[Śląsk Austriacki|Śląska Austriackiego]], a trzy z pogranicza śląsko-morawskiego (z tzw. enklawami morawskimi). W przeciwieństwie do pogranicznych terenów wchodzących w skład Królestwa Polskiego czy Rzeczypospolitej Krakowskiej, które są na poszczególnych sekcjach pustymi obszarami z ledwo odnotowanymi większymi miejscowościami, obszar austriackiego Górnego Śląska został w pełni wykreślony i to w dużym stopniu w głąb terytorium austriackiego. Wytłumaczyć to można specjalnym zainteresowaniem pruskich władz wojskowych dla umocnionej przez Austriaków na tym odcinku granicy.

Po rocznej przerwie, w 1827 roku, sporządzono sekcje ze środkowej części Górnego Śląska: pięć sekcji pomiędzy 35 a 36 stopniem długości, 38 sekcji pomiędzy 35 a 37 stopniem długości oraz sześć sekcji z pola między 36 a 37 stopniem długości i 49 a 50 stopniem szerokości geograficznej. Obejmowały one tereny wchodzące do pruskich powiatów: opolskiego, strzeleckiego, kozielskiego, raciborskiego, [[Powiat rybnicki|rybnickiego]], [[Powiat pszczyński|pszczyńskiego]], [[Powiat toszecko-gliwicki|toszecko-gliwickiego]], [[Powiat bytomski|bytomskiego]], [[Powiat oleśnicki|oleśnickiego]] i [[Powiat lubliniecki|lublinieckiego]] oraz austriackich: [[Powiat cieszyński|cieszyńskiego]] i [[Powiat bielski|bielskiego]]. Ponadto trzy sekcje obejmowały pogranicze z Królestwem Polskim, a pięć z Galicją i Rzeczpospolitą Krakowską. W 1828 roku wykartowany został wschodni i północny Górny Śląsk; obszary położone w powiatach: opolskim, [[Powiat namysłowski|namysłowskim]], [[Powiat kluczborski|kluczborskim]], [[Powiat oleski|oleskim]], lublinieckim, toszecko-gliwickim oraz pszczyńskim – 11 sekcji wchodziło w skład pola ograniczonego 36 i 37 stopniem długości oraz 50 i 51 stopniem szerokości geograficznej, dziewięć do pola pomiędzy 35 a 36 stopniem długości oraz 50 a 51 stopniem szerokości, a osiem do pola pomiędzy 35 a 36 stopniem długości oraz 51 a 52 stopnia szerokości geograficznej. Dwie sekcje obejmowały obszary wchodzące w skład dolnośląskiego powiatu brzeskiego, dwie pogranicza z Wielkopolską i trzy pogranicza z Królestwem Polskim. W sumie obszar Górnego Śląska został przedstawiony na 134 sekcjach, wliczając w to sześć pogranicznych sekcji, na których wykartowane zostały tylko bardzo małe fragmenty tego regionu bez żadnych miejscowości.

Pomiary na Górnym Śląsku wykonane zostały przez ekipy kierowane przez 47 mierniczych, z których 46 było oficerami w stopniu porucznika, a jeden cywilnym inżynierem-geografem. Był to typowy skład ekip pomiarowych przeprowadzających to zdjęcie w Prusach. Oficerowie, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia, na okres trzech lat byli delegowani ze swych macierzystych jednostek do oddziałów prowadzących pomiary. Taki epizod w swojej karierze oficerskiej miało wielu znanych później oficerów, wśród których wymienić można Helmutha von Moltke (starszego), który wykonał m.in. dwie sekcje na Dolnym Śląsku.

== Szrafy, sygnatury, pasy i sekcje ''Ur-Meßtischblätter'' ==
Na mapach zastosowano zmodyfikowaną i uproszczoną przez von Müfflinga metodę szrafów (metoda kreskowa), opracowaną w 1799 roku przez Johanna Georga Lehmanna (''Lehmann-Schrafen''). Kierunek szraf był zgodny z kierunkiem spływu wody po przedstawianym stoku.

Osadnictwo zostało przedstawione za pomocą trzech rodzajów sygnatur. Miasta zostały wykreślone dwoma rodzajami sygnatur: dla miast i miast targowych (''Marktflecken''). Dla wsi także stosowano dwie sygnatury – dla większych z kościołem (''Kirchdorf'') i mniejszych (''Dorf''). Bardzo rozbudowany był - co zrozumiałe, zważywszy, że mapy były wykonywane dla celów wojskowych - system sygnatur liniowych. Sygnatury drogowe miały sześć różnych wzorów, w tym dla szos brukowanych – kolor jasnoczerwony. Ponadto dziewięć sygnatur użytych zostało na oznaczenie mostów i innych przepraw przez rzeki, które również otrzymały kilka innych sygnatur. Cieki zostały opisane ich nazwami. Granice lasów wytyczały czarne linie. Odrębną sygnaturę stosowano do oznaczenia bagien. Pola uprawne pozostawiano nieoznaczone odrębnymi znakami. Zastosowano trzy rodzaje sygnatur na oznaczenie granic państwowych i administracyjnych (prowincji, rejencji i powiatów).

Bardzo bogaty jest zestaw sygnatur użytych do oznaczenia obiektów przemysłowych i gospodarczych. Pełnym słowem - ''Dampfmaschine'' - opisywano zainstalowane maszyny parowe. W latach 40. XIX wieku na odpowiednich sekcjach wykreślono przebieg linii kolejowej Wrocław–[[Mysłowice]] wraz z dworcami kolejowymi, z wykorzystaniem sygnatur nieprzewidzianych w instrukcji z 1821 roku.

Na sekcjach nie podano skali ani nie wykreślono podziałki. Pierwotnie mapom nadano sygnatury zgodne z przyjętą zasadą traktowania pewnej całości jako pola zamkniętego jednym stopniem szerokości i długości geograficznej, gdzie poszczególne pasy (''Band'') uszeregowano, idąc od południa na północ, za pomocą cyfr rzymskich, a słupy (''Blatt'') z zachodu na wschód przy pomocy cyfr arabskich. Dodatkowym oznacznikiem były więc dane o położeniu geograficznym w danym polu, np. 50/51 – szerokość geograficzna; 35/36 – długość geograficzna. I tak na przykład oznakowanie sekcji 51<sup>°</sup>/50<sup>°</sup>; 36<sup>°</sup>/37<sup>°</sup> – Bd. VII Bl. 4 oznacza, że mieści się ona w polu między 51<sup>°</sup> 42’ a 50<sup>°</sup> 48’ szerokości geograficznej oraz 35<sup>°</sup> 30’ a 36<sup>°</sup> 40’ długości geograficznej liczonej od południka Ferro. W późniejszym okresie sekcjom nadano ołówkową sygnaturę cyfrową (''3384''), uzupełnioną godłem miejscowym danej sekcji (''Sauerwitz''), zgodnie z numeracją sekcji przyjętą dla całego Królestwa Pruskiego. Została ona ułożona w ciągłej numeracji biegnącej wzrastająco pasami od północy na południe i od zachodu na wschód. Jest taka sama jak na zdjęciu z drugiej połowy XIX wieku, tzw. ''Meßtischblätter''.

Na podstawie podstawowego pomiaru w skali 1:25 000 zakładano opracowanie mapy operacyjnej oraz mapy przeglądowej. Zamiar ten nie został zrealizowany, wydano za to mapę w skali 1:100 000 znaną pod nazwą ''Generalstabskarte Deutschland'', na której sekcje dla Górnego Śląska zostały opracowane w 1831 roku i którą w 1841 roku dopuszczono do powszechnego użytkowania, z czego w pierwszej kolejności skorzystały prywatne firmy wydawnictw kartograficznych.

W 1830 roku została wydana nowa, zrewidowana instrukcja pomiarowa, która otwiera drugą fazę pomiarów topograficznych w Prusach. Ostateczny kształt XIX-wieczne prace pruskich kartografów wojskowych zyskały jednak dopiero w trzeciej fazie, zainicjowanej instrukcją z 1855 roku, na podstawie której w latach 1858–1888 za szefostwa Sztabu Generalnego (już feldmarszałka i hrabiego) Helmutha von Moltke (starszego) przeprowadzono nowe zdjęcie. Efektem były m.in. wydawane drukiem mapy w skali 1:25 000, popularne ''Meßtischblätter''.

== ''Ur-Meßtischblätter'' jako źródło historyczne ==
Mapy w skali 1:25 000 z lat 20. XIX wieku, określane jako ''Ur-Meßtischblätter,'' pozostały w rękopisach, które przez długi czas były niedostępne dla badaczy. Po raz pierwszy wybrane sekcje, m.in. z obszaru [[Śląsk|Śląska]], zostały udostępnione dopiero jako eksponaty na wystawie towarzyszącej XIII Zjazdowi Niemieckich Geografów (''XIII Deutschen Geographentag zu Breslau'')'','' który odbył się w 1901 roku we Wrocławiu. Do obiegu naukowego weszły po 1919 roku, kiedy to zasób archiwum kartograficznego niemieckiego Sztabu Generalnego został przekazany do Pruskiej Biblioteki Państwowej (''Preußische Staatsbibliothek'') w Berlinie. Obecnie przechowywane są w jej sukcesorce, jaką jest Biblioteka Państwowa w Berlinie-Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kultury (''Staatsbibliothek zu Berlin-Preußischer Kulturbesitz'').

Mapy z lat 20. XIX w. były pierwszym zdjęciem całego Górnego Śląska w granicach Królestwa Pruskiego i fragmentów jego części wchodzącej w skład monarchii austriackiej dokonanego metodą triangulacyjną. Uzyskano po raz pierwszy jednolity i dość precyzyjny kartograficzny obraz regionu. Przedstawiony został w bardzo ciekawym okresie, w czasie głębokich przemian ustrojowych zapoczątkowanych reformami Steina-Hardenberga. Górny Śląsk znajdował się wówczas w okresie przejściowym między pierwszą fazą industrializacji i urbanizacji, zakończonych w czasie wojen napoleońskich, a drugą fazą, kiedy nastąpiła dalsza intensywna modernizacja. Górny Śląsk w okresie przygotowywania map posiadał już pierwsze brukowane szosy, kanały i zakłady przemysłowe wyposażone w maszyny parowe. Obok zaznaczono jednak nadal istniejące stare trakty handlowe i zakłady przemysłowe napędzone jeszcze siłą młynów wodnych. To Śląsk przed rozwojem kolejnictwa, którego początki zostały na ''Ur-Meßtischblätter'' odnotowane dopiero później. Podkreślić należy także bogactwo nazewnicze tych map, które może być pomocne w badaniach nad topomastyką tego wielonarodowościowego regionu.

== Bibliografia ==

* Greiner P., ''Zdjęcie topograficzne Górnego Śląska z lat 1824–1828,''„Studia i materiały z dziejów Śląska” t. 23, 1998, s.107–123.
* ''Katalog der Außtellung des XIII Deutschen Geographentages zu Breslau'', Breslau 1901.
* Konias A., ''Kartografia topograficzna państwa i zaboru pruskiego od II połowy XVIII wieku do połowy XX wieku,'' Słupsk 2010.

== Przypisy ==

== Aneks ==
'''Wykaz sekcji z obszaru Rejencji Opolskiej:'''

'''* Pole o współrzędnych''': '''52<sup>0</sup>''' '''i 51<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''35<sup>0</sup> i 36<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band II''': Blatt 4 – (2833) ''Reichthal'' (Rychtal); Blatt 5 – (2834) ''Reinersdorf'' (Komorzno); Blatt 6 – (2835) ''Pitschen'' (Byczyna)

'''Band I''': Blatt 4 – (2897) ''Noldau'' (Domaszowice); Blatt 5 – (2898) ''Konstadt'' (Wołczyn); Blatt 6 – (2899) ''Schönwald'' (Krzywizna)

'''Pole o współrzędnych''': '''52<sup>0</sup>''' '''i 51<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''36<sup>0</sup> i 37<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band II''': Blatt 1 – (2836) ''Uschütz'' (Uszyce)

'''Band I''': Blatt 1 – (2900) ''Landsberg'' (Gorzów Śląski); Blatt 2 – (2901) ''Geller Mühle'' (?)

'''*Pole o współrzędnych''': '''51<sup>0</sup>''' '''i''' '''50<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''34<sup>0</sup> i 35<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band VIII''': Blatt 6 (3079) ''Marienau'' (Czerwona)

'''Band VII''': Blatt 5 – (3137) ''Münsterberg'' (Ziębice); Blatt 6 – (3138) – ''Arnsdorf'' (Przecza)

'''Band VI''': Blatt 5 – (3192) ''Lindenau'' (Lipniki); Blatt 6 – (3193) ''Bechau'' (Biechów)

'''Band V''': Blatt 4 – (3246) ''Reichenstein'' (Złoty Stok); Blatt 5 – (3247) ''Patschkau'' (Paczków); Blatt 6 – (3248) ''Neisse West'' (Nysa Zachód)

'''Band IV''': Blatt 4 – (3297) ''Landeck'' (Lądek Zdrój); Blatt 5 – (3298) ''Ober Hermsdorf'' (Jasienica Górna); Blatt 6 – (3299) ''Kaindorf'' (Kijów)

'''Band III''': Blatt 5 – (3343) ''Bielendorf'' (Biela)


'''* Pole o współrzędnych''' '''51<sup>0</sup>''' '''i''' '''50<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''35<sup>0</sup> i 36<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band X''': Blatt 3 – (2959) ''Schwirtz'' (Świerczów); Blatt 4 – (2960) ''Carlsruhe'' (Pokój); Blatt 5 – (2961) ''Bodland'' (Bogacica); Blatt 6 – (2962) ''Kreuzburg'' (Kluczbork)

'''Band IX''': Blatt 3 – (3021) ''Alt Poppelau'' (Stary Popielów); Blatt 4 – (3022) ''Krupp Krupski'' Młyn); Blatt 5 – (3023) ''Alt Budkowitz'' (Stare Budkowice); Blatt 6 – (3024) ''Sausenberg'' (Szumirad)

'''Band VIII''': Blatt 1 – (3080) ''Bömischdorf'' (Czeska Wieś); Blatt 2 – (3081) ''Löwen'' (Lewin Brzeski); Blatt 3 – (3082) ''Schurgast'' (Skorogoszcz); Blatt 4 – (3083) ''Gross Döbern'' (Dobrzeń Wielki); Blatt 5 – (3084) ''Königshuld'' (Osowiec Śląski); Blatt 6 – (3085) ''Radau'' (Radawie)

'''Band VII''': Blatt 1 – (3139) ''Grottkau'' (Grodków); Blatt 2 – (3140) ''Falkenberg'' (Niemodlin); Blatt 3 – (3141) ''Dambrau'' (Dąbrowa); Blatt 4 – (3142) ''Oppeln'' (Opole); Blatt 5 – (3143) ''Chronstau'' (Chrząstowice); Blatt 6 – (3144) ''Malapane'' (Ozimek)

'''Band VI''': Blatt 1 – (3194) ''Bösdorf'' (Pakosławice); Blatt 2 – (3195) ''Tillowitz'' (Tułowice); Blatt 3 – (3196) ''Psychod'' (Przechód); Blatt 4 – (3197) ''Proskau'' (Prószków); Blatt 5 – (3198) ''Gross Stein'' (Kamień Śląski); Blatt 6 – (3199) ''Gross Strehlitz'' (Strzelce Opolskie)

'''Band V''': Blatt 1 – (3249) ''Neisse Ost'' (Nysa wschód); Blatt 2 – (3250) ''Friedland'' (Korfantów); Blatt 3 – (3251) ''Lontschnik'' (Łącznik); Blatt 4 – (3252) ''Krappitz'' (Krapkowice); Blatt 5 – (3253) ''Gogolin''; Blatt 6 – (3254) ''Leschnitz'' (Leśnica)

'''Band IV''': Blatt 1 – (3300) ''Ziegenhäls'' (Głuchołazy); Blatt 2 – (3301) ''Neustadt'' (Prudnik); Blatt 3 – (3302) ''Deutsch Rasselwitz'' (Racławice Śląskie); Blatt 4 – (3303) ''Ober Glogau'' (Głogówek); Blatt 5 – (3304) ''Cosel'' (Koźle); Blatt 6 – (3305) ''Kandrzin'' (Kędzierzyn)

'''Band III''': Blatt 1 – (3344) ''Arnoldsdorf'' (Jarnołtówek); Blatt 2 – (3345) ''Kunzendorf'' (Trzebina); Blatt 3 – (3346) ''Leobschütz'' (Głubczyce); Blatt 4 – (3347) ''Leisnitz'' (Lisięcice); Blatt 5 – (3348) ''Polnisch Neukirch'' (Polska Cerekiew); Blatt 6 – (3349) ''Birawa'' (Bierawa)

'''Band II''': Blatt 2 – (3382) ''Tropplowitz'' (Opawica); Blatt 3 – (3384) ''Sauerwitz'' (Zubrzyce); Blatt 4 – (3385) ''Bauerwitz'' (Baborów); Blatt 5 – (3386) ''Polnisch Krawarn'' (Krowiarki); Blatt 6 – (3387) ''Nendza'' (Nędza)

'''Band I''': Blatt 3 – (3415) ''Branitz'' (Branice); Blatt 4 – (3416) ''Deutsch Neukirch'' (Nowa Cerekiew); Blatt 5 – (3417) ''Katscher'' (Kietrz); Blatt 6 – (3418) ''Ratibor'' (Racibórz)


Pole o współrzędnych: '''51<sup>0</sup>''' '''i''' '''50<sup>0</sup>  '''szerokości geograficznej oraz '''36<sup>0</sup> i 37<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band X''': Blatt 1 – (2963) ''Boroschkau'' (Boroszów); Blatt 2 – (2964) ''Bodzanowitz'' (Bodzanowice)

'''Band IX''': Blatt 1 – (3025) ''Rosenberg'' (Olesno); Blatt 2 – (3026) ''Lomnitz'' (Łomnica); Blatt 3 – (3027) Brzegi

'''Band VIII''': Blatt 1 – (3086) ''Guttentag'' (Dobrodzień); Blatt 2 – (3087) ''Cziasnau'' (Ciasna); Blatt 3 – (3088) ''Lissau'' (Lisów); Blatt 4 – (3089) ''Olschin'' (Olszyna)

'''Band VII''': Blatt 1 – (3145) ''Vossowska'' (Fosowskie); Blatt 2 – (3146) ''Pawonkau'' (Pawonków); Blatt 3 – (3147) ''Lublinitz'' (Lubliniec); Blatt 4 – (3148) ''Koschentin'' (Koszęcin); Blatt 5 – (3149) ''Ellguth'' (Ligota Woźnicka)

'''Band VI''': Blatt 1 – (3200) ''Himmelwitz'' (Jemielnica); Blatt 2 – (3201) ''Keltsch'' (Kielcza); Blatt 3 – (3202) ''Tworog'' (Tworóg); Blatt 4 – (3203) ''Ludwigsthal'' (Piasek); Blatt 5 – (3204) ''Woischnick'' (Woźniki)

'''Band V''': Blatt 1 – (3255) ''Blottnitz'' (Błotnica); Blatt 2 – (3256) ''Tos''t (Toszek); Blatt 3 – (3257) ''Broslawitz'' (Zbrosławice); Blatt 4 – (3258) ''Tarnowitz'' (Tarnowskie Góry); Blatt 5 (3259) – ''Brinitz'' (Brynica)

'''Band IV''': Blatt 1 – (3306) ''Bischofsthal'' (Ujazd); Blatt 2 – (3307) ''Peiskretscham'' (Pyskowice); Blatt 3 – (3308) ''Zabrze;'' Blatt 4 – (3309) ''Beuthen'' (Bytom); Blatt 5 – (3310) – ''Laurahutte'' (Huta Laura)

'''Band III''': Blatt 1 – (3350) ''Jakobswalde'' (Kotlarnia); Blatt 2 – (3351) – ''Kieferstädtel'' (Sośnicowice); Blatt 3 – (3352) ''Gleiwitz'' (Gliwice); Blatt 4 – (3353) ''Schwientochlowitz'' (Świętochłowice); Blatt 5 – (3354) ''Kattowitz'' (Katowice); Blatt 6 – (3355) – ''Brzezinka''

'''Band II''': Blatt 1 – (3388) ''Rauden'' (Rudy); Blatt 2 – (3389) ''Golleow'' (Golejów); Blatt 3 – (3390) ''Orzesche'' (Orzesze); Blatt 4 – (3391) ''Nikolai'' (Mikołów); Blatt 5 – (3392) ''Lendzin'' (Lędziny); Blatt 6 – (3393) Imielin

'''Band I''': Blatt 1 – (3419) ''Loslau'' (Wodzisław); Blatt 2 – (3420) ''Rybnik''; Blatt 3 – (3421) ''Sohrau'' (Żory); Blatt 4 – (3422) ''Kobier'' (Kobiór); Blatt 5 – (3423) ''Berun'' (Bieruń); Blatt 6 – (3424) ''Neu Berun'' (Nowy Bieruń)


Pole o współrzędnych: '''50<sup>0</sup>''' '''i 49<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''35<sup>0</sup> i 36<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band X''': Blatt 3 – (3444) ''Oppa Fl.'' (Opawica rzeka); Blatt 4 – (3445) ''Troppau'' (Opava, Opawa) ; Blatt 5 – (3446) ''Deutsch Krawarn'' (Kravaře); Blatt 6 – (3447) ''Haatsch'' (Hat)

'''Band IX''': Blatt 5 – (3471) ''Bürgerteich'' (?); Blatt 6 – (3472) ''Hultschin'' (Hlučin, Hulczyn)


Pole o współrzędnych: '''50<sup>0</sup>''' '''i 49<sup>0</sup>''' szerokości geograficznej oraz '''36<sup>0</sup> i 37<sup>0</sup>''' długości geograficznej:

'''Band X''': Blatt 1 – (3448) ''Gross Gorzütz'' (Gorzyce); Blatt 2 – (3449) ''Jastrzemb'' (Jastrzębie); Blatt 3 – (3450) ''Pawlowitz'' (Pawłowice); Blatt 4 – (3451) ''Pless'' (Pszczyna); Blatt 5 – (3452) ''Grzawa''

'''Band IX''': Blatt 2 – (3473) ''Pilgramsdorf'' (Pielgrzymowice); Blatt 3 – (3474) ''Petersdorf Col.'' (Piotrowice Kolonia)