Tekst źródłowy strony De La Valette d’Uclaux

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 9 (2022)]]

Autor:[[dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki]]

::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 9 (2022)|TOM: 9 (2022)]]

Śląski ród arystokratyczny pochodzenia francuskiego. Związany ze [[Śląsk|Śląskiem]] od drugiej połowy XVIII wieku do końca XIX wieku. Główną ich posiadłością na Śląsku był majątek Karłuszowiec<ref> niem. Carlshof, dziś część Tarnowskich Gór.</ref>. W 1768 roku uzyskali tytuł francuskich hrabiów, potwierdzony w 1788 roku w Prusach i w 1795 roku w Austrii. Ród wygasł w linii męskiej ze śmiercią hrabiego Józefa w 1857 roku. Jego córka, hrabianka Matylda, zmarła w 1892 roku jako ostatnia z rodu.

==Dzieje rodu==

Rodzina wywodzi się z południowej Francji, z Langwedocji<ref>Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a. d. Lahn 2004, s. 96.</ref>. Najdawniejszym znanym jej przedstawicielem był szlachetny Guillaume (Wilhelm) Jouary d’Uclaux (nazwisko pisane także jako „du Claus”), żyjący na pocz. XV wieku. Udokumentowana genealogia rodu rozpoczyna się od Roberta Jouary’ego d’Uclaux<ref>Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>, którego syn Julian był  dziedzicem i panem dóbr Cailaret w Langwedocji. Ich potomek Ludwik potwierdził w 1669 roku swe szlachectwo przed sądem królewskim w Montpelier. On też przyjął drugie nazwisko „de La Valette” po ślubie z Delfiną de Vissec de Latude (la Tude), dziedziczką dóbr La Valette<ref> Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860, s. 182.</ref>. 

Antoni, wnuk Ludwika d’Uclaux de la Valette, senior de Labaume de La Valette et Cailaret, był porucznikiem królewskim (gubernatorem) prowincji Langwedocji. Wraz z armią marszałka Karola Ludwika Augusta Fouqueta (od 1748 r. księcia de Belle-Isle) brał udział w kampanii w Czechach (wojna o sukcesję austriacką 1740-1748), podczas której dostał się do niewoli<ref>Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475.</ref>. 

W 1744 r. w Pradze ożenił się z pochodzącą ze Śląska Marią Franciszką hrabianką von Sobeck und Kornitz, córką Karola Henryka pana na [[Koszęcin|Koszęcinie]] i [[Ujazd|Ujeździe]]<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475; F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905, s. 82. Tamże jako dama austriackiego Orderu Krzyża Gwiaździstego. Informacja ta nie znajduje jednak potwierdzenia w publikowanych wykazach dam tego orderu w np. „Wienerisches Diarium” z lat 1713-1754, „Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” z lat 1719-1752.
Damami tego orderu były: jej matka Maksymiliana hrabina Sobeck z d. hrabianka de Verdugo – 3 V 1718 r. („Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” Wien 1719, pag. 322) oraz młodsza siostra Leopoldyna, żona hrabiego Henckel von Donnersmarck – 14 IX 1745 r. (, „Kayserlicher Und Königlicher Wie auch Ertz-Hertzoglicher Und Dero Residentz-Stadt Wien Staats- und Stands- Calender” Wien 1746, pag. 64.</ref>. Rok później szwagrem pani de La Valette d’Uclaux, jak mąż hrabianki Leopoldyny von Sobeck und Kornitz, został [[Franciszek Ludwik Henckel von Donnersmarck|Franciszek Ludwik hrabia Henckel von Donnersmarck]] pan [[Bytom|Bytomia]]<ref> S. Krupa, A. Harkawy, Właściciele koszęcińskiego pałacu oraz ich siedziba w okresie od XVII wieku do 1945. Zarys dziejów, Koszęcin 2019, s. 69, 87 (tu de La Valette d’Uclaux błędnie z tytułem książęcym).</ref>. Hrabia Henckel von Donnersmarck niedługo potem kupił podtarnogórski folwark „Dorota”, nazwany Carlshof – Karłuszowiec<ref> J. Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927, s. 230.</ref>.

W sierpniu 1768 roku Antoni uzyskał od króla Francji i Nawarry Ludwika XV de Bourbon dziedziczny tytuł  francuskiego hrabiego<ref> Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a.d.Lahn 2004, s. 96.</ref>. 

Syn Antoniego i Marii Franciszki, Karol Bernard Antoni Franciszek a Paulo, urodził się 27 kwietnia 1748 roku. Z Marianną von Gersdorf ożenił się 12 lipca 1774 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475.</ref>, która była jego powinowatą. On był siostrzeńcem hrabiny [[Leopoldyna Henckel von Donnersmarck|Leopoldyny Henckel von Donnersmarck]] (z domu hrabianki von Sobeck und Kornitz), a ona siostrzenicą hrabiego Franciszka Ludwika z Karłuszowca. 

Karol w 1777 roku od pruskiego króla [[Fryderyk II Hohenzollern|Fryderyka II Wielkiego]] otrzymał tytuł szambelana<ref> Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1821, Berlin 1821, s. 6.</ref>. Służył w stopniu rotmistrza w Regimencie Huzarów von Köhlera<ref> Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1795, Berlin 1795, s. 8.</ref>. Do hrabiów de La Valette należały na Śląsku dobra Krępa koło [[Szprotawy]] oraz [[Gwoździany]] i [[Zborowskie]] koło [[Lubliniec|Lublińca]]<ref> Konrad Blažek: Der Abgestorbene Adel der Preussischen Provinz Schlesien, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Bd 6, Abt. 8), Theil 1, Nürnberg 1887, s. 60.</ref>. Mieli posiadłości także w Galicji. 10 września 1777 roku w Karłuszowcu urodził się Karolowi i Mariannie syn, Józef Łazarz Karol Antoni<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>.

Karol i Marianna uczestniczyli w życiu towarzyskim tarnogórskiej szlachty i okolicznych arystokratów. Latem 1788 roku przybył po raz pierwszy do [[Tarnowskie Góry|Tarnowskich Gór]] król pruski, [[Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern]]. Wraz z księciem następcą tronu - przyszłym królem [[Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern|Fryderykiem Wilhelmem III]] - zobaczył cud ówczesnej techniki, czyli maszynę ogniową, zainstalowaną w [[Fryderyk (Friedrichschächte) - kopalnia węgla kamiennego|kopalni „Fryderyk”]]. Przewodnikiem monarchy był hrabia [[Fryderyk Wilhelm von Reden]], dyrektor Wyższego Urzędu Górniczego z Wrocławia. Podczas tej wizyty obecny był także hrabia Karol de La Valette z żoną Marianną oraz jej wuj, hrabia [[Łazarz III Henckel von Donnersmarck]] z [[Siemianowice Śląskie|Siemianowic]] z żoną Antoniną (z domu hrabianką Praschma)<ref> Das Goldene Buch von Tarnowitz, Breslau 1913, s. 8. Polskie tłumaczenie i opracowanie: Złota Księga Tarnowskich Gór, t. II, Tarnowskie Góry 1994, s. 7.</ref>. 

Hrabia Karol i hrabina Marianna mieszkali wówczas w Karłuszowcu. Do 1792 roku przebywała tam hrabina Leopoldyna Henckel von Donnersmarck, ciotka Marianny. Nie wiadomo jednak, czy hrabiowie de La Valette d’Uclaux byli dzierżawcami tego majątku czy tylko rezydentami, zamieszkującymi dzięki zgodzie hrabiego [[Łazarz III Henckel von Donnersmarck|Łazarza III Henckel von Donnersmarck]], który sam mieszkał z rodziną w Siemianowicach.

W Berlinie 18 czerwca 1784 roku król pruski nadał hrabiom de La Valette d’Uclaux śląski inkolat, a 23 marca 1788 roku potwierdził ich francuski tytuł hrabiowski<ref> Genealogisches Handbuch des Adels. Adelslexicon, Bd XV, Limburg a.d.Lahn 2004, s. 96.</ref>. Austriackie potwierdzenie tytułu hrabia Karol uzyskał w 1795 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 28, Gotha 1855, s. 452.</ref>. 

Karol i Marianna mieli dziewięcioro dzieci. Brak informacji o miejscu urodzenia tylko najstarszej córki, t.j. Franciszki a Paulo. Wszyscy pozostali – cztery córki i czterej synowie – przyszli na świat w Karłuszowcu. Z tej gromady dwóch synów i jedna córka zmarło w dzieciństwie. 

Hrabina Marianna zmarła w 1811 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 476-477.</ref>. Została pochowana na tarnogórskim cmentarzu za gliwicką bramą. Jej nagrobek widział jeszcze w okresie międzywojennym tarnogórski kronikarz Jan Nowak. Informację o nim zamieścił w swojej <i>Kronice miasta i powiatu...</i>: „Na cmentarzu św. Anny, kilka kroków od grobowca rodziny Łukasików po lewej stronie znajduje się grobowiec kryty żelazną płytą hrabiny Marji Anny Duclas de Lavalette, z domu baronów von Gersdorf urodz. 8 lutego 1756, zmarła 25 lipca 1811 r.”<ref>J. Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927, s. 173.</ref>. Hrabia Karol pod koniec życia mieszkał w wielkopolskim pałacu Rydzyna. Tam zmarł w 1821 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 475. Jako „auf Schloss Reitzen” także w: Handbuch über den Königlich-Preußischen Hof und Staat: für das Jahr 1821, Berlin 1821, s. 6.
Pałac Rydzyna należał do książąt Sułkowskich. Przyjąć zatem należy, że zamieszkiwał ale nie posiadał tej rezydencji.</ref>.

Najstarszy syn hrabiego Karola, Józef w pruskiej armii dosłużył się stopnia rotmistrza. Ożenił się w wieku 31 lat z baronówną Wilhelminą von Saurma-Jeltsch. Spośród ich dzieci jedyny syn, Konstanty zmarł w wieku zaledwie dwóch lat. Wieku dojrzałego dożyły córki: Matylda, Anna, Józefina, Karolina i Hortensja<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 474.</ref>.

Młodszy brat Józefa, Antoni osiadł w Galicji, pracując jako urzędnik. Wpierw jako kancelista powiatowy m.in. w Kielcach i Tarnowie. W późniejszych latach był sekretarzem powiatowym m.in. w Myślenicach, Wadowicach, Jaśle, a od połowy lat 20-tych w Stryju<ref> Schematismus für die Königreiche Galizien und Lodomerien, wydania z lat: 1817-1835.</ref>. Ożenił się z Polką Felicją Aczkiewicz. Zmarł w Stryju (dziś Ukraina) w 1835 roku.<ref> F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905, s. 82. W pracach tych jest informacja, że otrzymał tytuł ces-kr. podskarbiego oraz pełnił funkcję starosty w Stryju. Faktycznie był tam sekretarzem powiatowym. W austriackich wykazach urzędniczych brak potwierdzenia nadania Antoniemu tytułu ces-kr. podskarbiego, zob. np.: Kalender zum Gebrauche des Oesterreichisch-kaiserlichen Hofes für das Jahr 1835, Wien 1835, s. 91-104; Kalender zum Gebrauche des Oesterreichisch-kaiserlichen Hofes für das Jahr 1835, Wien 1836, s. 91-104.</ref> Wdowa po nim hrabina Felicja zmarła w 1871 roku. Z ich dwóch córek, rodziców przeżyła młodsza Angelika, żona Józefa Pokusińskiego<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 74, Gotha 1901, s. 461.</ref>.

Hrabina Wilhelmina de La Valette d’Uclaux, de domo hrabianka Saurma-Jeltsch, zmarła w 1856 roku. Hrabia Józef kilkanaście miesięcy po niej - 22 grudnia 1857 roku. Wraz z jego śmiercią ród hrabiów de La Valette d’Uclaux wygasł w linii męskiej<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 32, Gotha 1859, s. 476-477.</ref>. Ich najstarsza córka, Matylda była najdłużej żyjącą przedstawicielką rodu. Nigdy nie wyszła za mąż. Ostatnie lata życia mieszkała we Wrocławiu. Tam zmarła na początku jesieni 1892 roku<ref> Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 67, Gotha 1894, s. 586.</ref>. 


==Genealogia==

<b>Wilhelm (Guillaume) Jouary</b>, wym. 1410, dziedzic<ref> Genealogia pierwszych pokoleń rodziny opracowano na podstawie: Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860, s. 182; Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 41, Gotha 1868, s. 476-477.</ref>

|

<b>Robert Jouary d’Uclaux</b>, (XV/XVI w.), dziedzic

|

<b>Julian d’Uclaux</b> († 16 VII 1539), dziedzic, senior Cailaret w Langwedocji, kupił w 1485 roku dom w Alçon

|

<b>Antoni d’Uclaux</b> († po 1540), dziedzic, senior na Cailaret, patron kaplicy w Alçon (1540); 

x. 16 II 1533 Alicja de Montblanc (patrz niżej)

===Linia francuska<ref> Genealogia tej linii została opracowana na podstawie: Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860, s. 182.</ref>===

<b>Antoni d’Uclaux</b> († po 1540), dziedzic, senior na Cailaret, patron kaplicy w Alçon (1540); 

x. 16 II 1533 Alicja de Montblanc 


1a) <b>Tomasz …</b>

2a) <b>Jakub d’Uclaux</b> († 18 I 1599), senior Cailaret i Montblanc; 

x. 23 IX 1571 Małgorzata de Capplue (Capluc; † 25 VII 1585).

* Pozycja na liście punktowanej
1b) <b>Jan d’Uclaux</b> († po 1606), senior Cailaret, Labaume i Montblanc (Langwedocja); 

x. 26 VIII 1606 Maria de Lord de Cauvissons (Calvisson; † ?)

* Pozycja na liście punktowanej
* Pozycja na liście punktowanej
1c) <b>Ludwik d’Uclaux</b> († po 1669), senior Cailaret, Labaume, La Valette, przedłożył 29 VII 1669 roku w Montpellier wywód szlacheckich przodków, franc. kpt w Reg. Piechoty Normandzkiej; 

x. 24 VIII 1654 Delfina de Vissec de Latude (de la Tude)

1d) <b>Jakub</b> († ?) ... 

2d) <b>Ludwik</b> († ?) ...

3d) <b>Mateusz d’Uclaux</b> († po 1701) senior Barriere i Favele

x. 12 IV 1701 Zuzanna de Leuze 

1e) <b>Abel Antoni</b> († ?) senior La Baume, Barriere, Favelle i Chosan, oficer piechoty, 

x.1. Franciszka d’Aubussargues

x.2. Maria-Anna († ?) le Cointe

1f) <b>Gillette</b> († ?)

x. 1755 ... de Chambon

2f) <b>Jan</b> († ?)

3f) <b>Marek Antoni</b> († ?), kawaler d’Uclaux (du Claus), w korpusie gwardii królewskiej w 1768

4f) Jan Ludwik († ?)

5f) <b>Abel</b> († ?)

2e) <b>Marek-Antoni</b> († ?) kpt w regimencie lotaryńskim

3e) <b>Jan Jakub</b> († ?) kpt w regimencie Vatan

4e) <b>Magdalena</b> († ?)

x. Gaspard († ?) baron d’Aigaliers

4d) <b>Antoni d’Uclaux de La Valette</b> († po 1706), senior La Valette itd., franc. ppłk w Reg. Piechoty, Kawaler Orderu Św. Ludwika; 

x. 1706 Izabela de Malbosc de Miral.

1e) <b>Antoni d’Uclaux de La Valette</b> († po 1748), senior La Valette itd., franc. ppor. (tzn. gubernator) prowincji Langwedocji, walczył pod dow. marszałka de Belleisle w Czechach i został wzięty do niewoli, <b>nadanie franc. tytułu hrabiego VIII 1768</b>; 

x. Praga … II 1744  Maria Franciszka de Paula hr. von Sobeck und Kornitz (* Koszęcin, parafia Sadów 9 II 1713, † Le Vigan / Langwedocja 23 X 1754).
1f) <b>Karol</b> (*1748, † 1821), patrz niż.:

===Linia śląska<ref> Genealogia linii śląskiej została opracowana na podstawie: Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 28-74, Gotha 1855-1901. Uzupełnienia pochodzą z literatury cytowanej w artykule.</ref>===

<b>Karol</b> Bernard Antoni Franciszek de Paula (* 27 IV 1748, † Rydzyna / Wielkopolska 4 V 1821), pan na Gwoździanach k. Lublińca oraz Karłuszowcu, prus. szambelan 1777, nadanie śląskiego inkolatu Berlin 18 VI 1784, <b>prus. uznanie tytułu hrabiowskiego Berlin 23 III 1788, austr. uznanie tytułu hrabiowskiego 1795</b>; 

x. 12 VII 1774 Marianna Albertyna Ernestyna von Gersdorff (* Bischofswerda 8 II 1756, † Tarnowskie Góry 24 VII 1811)

1a) <b>Franciszka a Paula</b> (* 24 IV 1775, † Karłuszowiec 7 IV 1780).

2a) <b>Józef</b> Łazarz Karol Antoni Walenty Vigillius Aleksy (* Karłuszowiec 10 IX 1777, † Reichenbach / Łużyce 22 XII 1857 <b>ultimus fam.</b>), prus. rotm.; 

x. Wrocław 17 X 1808 Wilhelmina Agnieszka bar. Saurma von und zu der Jeltsch (* Wrocław 6 VI 1782, † Reichenbach 6 IV 1856), pani dóbr Krępa k. Przemankowa.

1b) <b>Matylda</b> Józefa Alojza Antonia Karolina Maria (* Wrocław 19 IX 1809, † Wrocław 30 XI 1892 <b>ultima fam.</b>)

2b) <b>Anna</b> Fryderyka Aleksandryna Amalia  (* Krępa 18 I 1811, Wrocław 9 XII 1846).

3b) <b>Józefina</b> Wilhelmina Antonia (* Namysłów 8 VI 1813, † Wrocław 15 III 1861), dama w konwencie kobiet (niem. Damenstifts) w Barszowie. 

4b) <b>Konstantyn</b> Franciszek Józef Fryderyk (* Krępa 13 I 1815, † Krępa 23 XII 1816)

5b) Wilhelmina <b>Karolina</b> Antonia (* Krępa 17 II 1818, † Wrocław 27 II 1868).

6b) <b>Hortensja</b> Róża (* Malmedy 26 XI 1821, † Wrocław 24 X 1871); 

x. Głogów 4 IV 1842 Fryderyk Wilhelm Ernest von Rochow (* Wrocław 8 III 1801, † Wrocław 1 XI 1849), prus. por.

3a) Maria <b>Anna</b> Karolina Józefa Antonia Krescencja Walentyna (* Karłuszowiec 13 IV 1780, † Głogów 10 X 1857); 
 
x. Tarnowskie Góry 5 VII 1806 <i>Ferdynand</i> Daniel von Jochens († 2 IX 1813), prus. kpt w Reg. Piechoty Oldenburg.

4a) <b>Leopoldyna</b> Karolina Antonia Walentyna Nepomucena (* Karłuszowiec 13 XI 1781, † Głogów 9 VI 1847); 

x.1. Karłuszowiec 30 VI 1801 <i>Jerzy</i> Adam Tiburtius von Mletzko-Blazeowitz († 5 IX 1805), prus. kpt. w Reg. Piechoty Oldenburg; 

x.2. Tarnowskie Góry 12 VII 1807, rozw., Józef von Schramm († Berlin 1848), prus. radca sądowy.

5a) <b>Karolina</b> Antonia Walentyna Nepomucena (* Karłuszowiec 28 IX 1783, † Paryż 2 V 1818); 

x. Wiedeń 1810 Ludwik hr. Collemberg, szambelan papieski. 

6a) <b>Antoni</b> Karol Nepomucen Fidelis Walenty (* Karłuszowiec 13 IX 1784, † Stryj / Galicja 8 VII 1835), ces.-kr. Podskarbi (?) i starosta (?); 

x. …IX 1818 Radgoszcz Felicja Aczkiewicz (* 1796/1800, † Wadowice Górne 24 IX 1871) 

1b) <b>Eufemia</b> (* 1820, † 1850).

2b) <b>Angelika</b> Maria Franciszka a Paula (* Jasło 2 VIII 1823, † Tarnów 6 I 1881); 

x. Tarnów 19 X 1843 Józef Pokusinski († Wadowice Górne 4 VIII 1873), właśc. ziemski.

7a) <b>Fryderyk</b> Walenty (* Karuszowiec 15 IV 1787, † Karłuszowiec 10 VIII  1790)

8a) Ludwik (<b>Louis</b>) Jan Nepomuk Walenty (* Karłuszowiec 12 XII 1788, † Karłuszowiec 24 VII 1790).

9a) Maria <b>Franciszka</b> de Paula Nepomucena Walentyna (* Karłuszowiec 8 IV 1790, † Wrocław 11 X 1849); 

x. Siemianowice 20 I 1812 Karol Fryderyk <i>Edward</i> von Klaß-Döbra († 30 VI 1823), prus. dyr. kopalni w Essen.

==Bibliografia==
#Armorial de la Noblesse de Languedoc, T. I, Paris 1860
#Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser, Jg 28-74, Gotha 1855-1901
#F. Heyer von Rosenfeld, I. von Bojnčić: Der Adel von Galizien, Lodomerien u. der Bukowina, (J. Siebmachers's großes Wappenbuch, Band 4, Abt. 14), Nürnberg 1905

==Przypisy==
<references/>